A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
axia dabil loretan--. Laux AB 18. Eio bolu orrek, eio, / baratzan dabil axia. Ib. 78. Erroman olako aizeak omen
dabiltza. Or Aitork 4. Beatz bat txistuz bustirik tellatu leiatillatik ateratzen du zer nolako aizea dabillen jakiteko.
Lab SuEm 193. Ikusirikan nola dabillen / aize epel da biguna, alkarri esanaz [...]. Uzt Sas 321. Ondoren, lau
aingeru ikusi nituen zutik lurraren lau ertzetan, lurreko lau haizeei eusten, haizerik ibil ez zedin ez lurrean, ez
itsasoan [...]. IBe Apoc 7, 1 (IBk ez lehorrera, ez itsasora [...] jo ez zezaten).
- HAIZE-AIRU. "Aize-airu, viento débil (G-bet)" A Apend.
- HAIZEZ HAIZE. Por los aires. AIREZ AIRE. [Olloa] egatzen denean ere, bereala nekatzen da ta lurrera
dator, baña mirua geienean egaan dabill, ta aizez aize. Mb JBDev 8.
- HAIZEA(K) JAIKI (S; Lar), HAIZEA ALTXATU (BN-arb). Ref.: Gte Erd 148. Levantarse viento. "Recalar el
viento, empezar a levantarse, aizea jaikitzea" Lar. "Haizea altxatu da (BN-arb) [...], haizia jeiki da (S)" Gte Erd
148. Orduan egu-erdi haizea emeki altxatzen hasirik, [...] kostabazterka zezaten aldetsuaz Kreta. Lç Act 27,
13 (TB eguerdiko haizea hasiz buhatzen eztiki; He altxatu baitzen bada hegoa guti bat). Baiña gero haize bat
iaikirik, itsasoa [...] haserretzen hasi zenean. Ax 132 (V 87). Haizea aphur bat altxatzearekin [...]. Lg II 164.
Jaikitzen dira aizeak, ta ujolak, ezarten due lurrera etxe guzia. Mg CC 185. Jaikitzen zaizko [ontziari] aize gogor
ta kontrakoak. Ib. 189. Jaiki zitzaien kontrako aizea. Aran SIgn 38. Arrasate su ta gar erre zanean, aurrez
orrelakotxe aizea jaiki zan. Lab SuEm 11. Aizeak ieiki ala, itsasoko ur-mendoiak iñarrosten [...] asten dira. Ibiñ
Virgil 77. Orren ondoren, lau aingeru ikusi nebazan lurraren lau zokondoetan zutik, lurreko lau aizeak geldi
eukiten, legorrean, itsasoan eta zugatzetan aizerik jagi ez zedin. Ker Apoc 7, 1.
- HAIZEAK HARTU. a) Andar con propósito de. v. HAIZEAK ERABILI. Ezkontzeko naia ta aizeak artu
nituan ezkero, alegin guzia egiten det apaintzeko, batez ere festa denboran. AA III 552.
b) "Aiziak artu, erabili, euki, izan... [...] llenarse de veleidades, fantasiosos proyectos, etc. Egundoko aiziak artu
zittuan loterixia tokatu jakonian" Etxba Eib.
- HAIZEAK EMAN. "Haizeak ipharretik ematen du, le vent souffle du nord" Dv. Ostoak itsasaldetik dite
aizea. "Rau" aizeak eman arte ez diat sumatzen euririk, esan zuen zarrak. Or Mi 4.
- HAIZEAK ERABILI. "Aixiak erabilli, traer vientos, andar con propósitos de. Aixiak erebixazen ezkontzeko,
traía vientos de casarse" Etxba Eib. "Aixia, veleidad, tentaciones. Aixiak darabiz etxetik kanpora iges eitteko,
tiene tentaciones de irse fuera de casa" Ib.
- HAIZEAK IRTEN. v. HAIZEA ATERA.
- HAIZEAK JO (Lar). Pegar el viento, soplar el viento. "Orear, dar, sacudir el viento en alguna cosa, aizatu,
aizeak jo" Lar. v. HAIZEA IBILI. Itsasoan dabiltzanak [...], kontrako haizeak ioagatik, eztira bereala
errendatzen. Ax 462 (V 300). Abere eriak egon bear du aizeak jotzen ez duen tokian. It Dial 77. Izan ere, ostoak
dabiltzanean aizeak nunbaitetik jotzen du. Etxde JJ 135. Hauen ondoren, lau aingeru ikusi nituen lurreko lau
ertzetan zutik, lurreko lau haizeei agintzen, ez lehorrera, ez itsasora, ez inongo zuhaitzetara, jo ez zezaten. IBe
Apoc 7, 1. Zehar-aizeak jotzean elur-malutak [...] ziruditen. Etxde JJ 259. Ez dakit ze aixek jota, baina,
itsututa legez geratu oidira kristinaubak ezkontzia egiten danian. fB Ic III 357.
- HAIZEAK SALDU (AN-larr ap. Asp Leiz). "Pasar apuros. Azkenengo gerratean aizeak saldu nittun. Aizeak
salduazi, hacerle pasar apuros. Azkenengo gerratean aizeak salduazi zizkidaten" Asp Leiz. Aizik saldu zittioin
(AN-larr) (aizeak saldu zizkioten). 'Norbaiti aizea saldu, ikareria sartu edo sarrarazi'. Inza NaEsZarr 35. Aizik
salduik joanda (AN-larr) (aizeak saldurik). 'Izu-ikarak arturik'. Ib. 35.
- HAIZE-ALBO. "Aize albo ibiltzea, louvoyer, aller le vent donnant de côté" H. Cf. haizalbo.
- HAIZE ALDE (Dv). A favor del viento. "Haizealde goatea, aller vent arrière" Dv. Cf. haizealde. Haize
alde, untzi bat ez doha porturat / hain laster, ez xori bat bere ohatzerat, / Nola ni yanhari hartarat. CantIzp (ed.
1813), 44. Haize-alde untzia bortz egunez sarthu zen Gaetan. Laph 57. Ez baita errex, egungo egunean, herri
handi baten buruzagigoaren jasaitea! Bereziki, haizea zure kontra duzunean? Haize alde, nor nahik egin dezake
auzapez baten lana. HU Aurp 89. "Louvoyer, aller le vent donnant de côté, [...] haize aldez ibiltzea" H.
- HAIZEAN. a) En el aire; por el aire. v. AIREAN. Enzun zuten oiu bat aizean. "Se oyó una voz en el aire".
Ber Trat 112r. Itsasorako nai bezain ona zen zebillen aizea; aizean etzen odei belzik ageri. Mb IArg I 193. Erbi
zarrak iltzeko [...] jarri izan dirade / askotan gaiean: / nolanai tira arren / lurrera ta aizean / arras eiztari onak /
dirade maiean. Izt Po 63. Olatu guztiai [...] arpegia emonaz, urpean orain da aizean gero, uraga edo erramuak
eskuetatik itxi barik. Ag Kr 31. Ezpatak aizean diz diz egiten zuten. Or Mi 95. Aizean barna jun bear baitu.
"Tiene que ir por los aires". Or Eus 335. Aizean barrena dia. "Se vino por los aires". Ib. 76. Azken orrija
dardarka lurreratu zan axian. Laux BBa 34. Ikurrin eder, / azke nai zattut axian. Laux AB 51. Zaldi-otsak axian.
Ib. 22. Galtzairuak dirdir egin zun aizean zearka. TAg Uzt 19. Sorginen leizean, / lizun, bilhuts-gorri, / bilhoak
haizean, / neska bat dantzari. Mde Po 17. Yainkoak Berak au esan yun San Paulen bidez: gogaki gaizto oiek
aizean bizi dirala. Or QA 56. Zerbait zegoan aizean bazkal ordua heldu zanean. Osk Kurl 104. Eta Nisus aizean
agertu ala, an dioa igesi Eskile, egurats ariña egoekin urratuz. Ibiñ Virgil 78.
b) Al viento, bajo el viento Su handiak pitztenago dira haizean, bainan su xipiak berehala hiltzen dira
eramaiten ezpadire estalirik. SP Phil 376 (He 380 haizean). Ixillik or, aizean, batera ta bestera dabil kulunka
nere belar izpi mea. Xamur, etenerraz, lerden. Txill Let 54.
- HAIZEARI EGON (BN-lab). "Haizeari egon, resistir al viento (una pared)" Txill (comunicación personal).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
695