A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
9. Ganas de. v. infra HAIZEAK HARTU, HAIZEAK ERABILI. Auen senargaiak Ameriketako aizea zuten
eta Venezuela aldera jo zuten biak beren emazte gazteekin. NEtx LBB 54. Etxerako aizeak. Ib. 47, tít.
- HAIZEA ALTXATU. v. HAIZEA JAIKI.
- HAIZEA ARI. Hacer viento, soplar viento. "Haizea ari da (G-azp)" Gte Erd 148. v. HAIZEA IBILI. Bena
nontik ta nola aiziak ari diradian girade aharran, batzük dioe, inkarien gerlatik [...], dela aizia sortzen. Egiat
195. Bainan hotza baitzen gaua eta haize bizi bat ari. Arb Igand 87.
- HAIZEA ARRAILATU. Haizea arraila. "Fendre le vent: faire banque-route". Hb GH 1929, 90.
- HAIZEA HARROTU. Levantarse viento. "Aizea arrotu du (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 148 (junto a altxatu,
sendotu, jeiki, etc., de otras zonas).
- HAIZEA HARTU (Lar, Añ). Tomar el aire. "Orearse, tomar el aire, aizea artu, egurastu" Lar. "Orear [...] si es
tomar el aire, aizea artu" Añ. v. AIRE HARTU.
Tr. Documentado sólo en la tradición meridional a partir de comienzos del s. XIX.
Olgeetia, ibiltia, denporia iragotia, aisia artutia. fB Olg 7. Emen artuko dezu / zuk aize freskoa. It Fab 181.
Inguratu ziran atari-aldera [...], oeratu baiño lenago aize pixka bat artzeko ustean. Ag AL 62s. Toki ori politta
dok sartu ta ezkutetako. Eta axia artzeko be, alagalakua. Altuna 12. Baratzera urten eban axia artubaz buruba
pizka bat arindu ekijon. Otx 148. Deun Andoniri otoiak egin, / gosaldu eta mendire; / Aixe bigunak artuaz nabil
/ egal gustijei begire. Enb 194s. Agindu zeustan aixiak artzen / Urrutxun edo Bizkergin / egun batzubek
igaroteko, / pizka bat gogortu nadin. Ib. 194. Aize ederra artzeko ta ibiltaldi bat egiteko. Kk Ab II 157. Erriko
aizeak artzera. Or SCruz 19. Ittokarrean zegoala ta aize preskoa artu bear zula esan zion. Ib. 46. Makiña bat
bider artu izan det ango aize ederra! TAg Uzt 210. Aize garbi ta osasungarria artuaz. Munita 15. Gorputzeko
narruak aizea artzeko leio askatuak izan oi zituan. Erkiag BatB 35. --Aizu, Yolanda. Etzaite nere aurrean jarri.
Ikusten zaitudan bakoitzean, erleren batek eldu didala, iruditzen zait. --Nundik ibilliko ote gera, ba, markeskume
onek aizea ar dezan. NEtx LBB 149. Intxaurpearen kerizpetan jarri zan, udabarriko aize preskoa artzen. Alzola
Atalak 57. Ondarrabiko itxas-aizea artzera joateko. NEtx Antz 157.
(En las exprs. haizea(k) hartzera bidali (joan...) 'mandar (ir...) a tomar viento (fresco) (fig.)'). "Zoaz aizea
artzera! (G-azp, AN-gip), aizeak artzera joan! (V-arr), zoaz axeak artzean! (V-arr)" Gte Erd 303. "Aizia artzera
bialdu, mandar a tomar viento. Aprobau zebanian aizia artzera bialdu zittuan liburuak" Elexp Berg. Tira ba,
asmau egixu zerbait eta bialdu egidazuz popadan axiak artzen. "Ingegnati di espedirle quanto prima". Otx 47.
Krakadeaz beraz ene zangurruba ildda lez jausi zan lurrera konorte barik, eta buruban beti daruan maskorrari
eskerrak, osterantzian ba-yuakoz garunak axiak artzen! Ib. 59.
Tomar aire. Zezen-larruzko auspoekin aizea artu ta eman ari dira. Ibiñ Virgil 111.
- HAIZEA ATERA, HAIZEAK IRTEN. "Aixia atara, [...] levantar viento. Batera batera aixe gogorra atara
dau, eta itxasuan diranak estu biarko dabe, de repente ha levantado un viento fuerte [...]" Etxba Eib. "Atera du
aizea (V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, B), haize mehetxoago atera du (G-azp), axeak urten dau (V-arr)" Gte Erd
148. "Aizia etara dau eta bentanak ixtera noia" Elexp Berg.
- HAIZEA BERRITU. "Ventilation, haize-berritze; ventiler haizea berritu" T-L. Cf. haizeberritu.
- HAIZE-ADAR (a- S). Ref.: A Apend; Lh. Calambre.
- HAIZEA EGON. Hacer viento, haber viento. v. HAIZEA IBILI. Aizea egoaneko, eukan aize-oial edo bela
ederra, ta aizerik ezegoanean, jarriten ebazan ogetalau arraun edo erramu. Echta Jos 114. --Ba dago gure alde
zer bat, iñotsan Antonek, alkateari. --Zer, Anton? --Erriko aizea dagola, egoe-aizea, andren aizea. Erkiag BatB
13. Ez dago aizerik. Aidea bakarrik, eta ixiltasuna. Gand Elorri 175.
- HAIZEA GERIZATU. "Cesar el viento (AN-5vill)" A Apend. "Aizea gerizatu da, el viento ha desaparecido
(AN-5vill)" Ib.
- HAIZEA IBILI (V-arr-gip, G-azp, AN-gip-5vill, B; Lar, Añ; aixe V-gip). Ref.: Etxba Eib (aixia ibilli); Elexp
Berg (aize); Gte Erd 148. Hacer viento, soplar viento. "Soplar, correr el viento, aizea ibilli [...]; aize bat badabil,
sopla un viento" Lar. "Picar el viento, aize ona ibiltea" Ib. "Ventear, ventar, soplar el aire, (V) axea, (G) aizea
ibilli, erabilli" Añ. "Aixe epel epela dabill eta ez jako igartzen neguari" Etxba Eib. "Gaur eztabill aizeik" Elexp
Berg. "Atzo bezalako haize zakarra, harroa dabil (V-arr-gip, G-azp, AN-gip-5vill), gaur aize ostraka samarra
(hotz samarra) dabil (G-azp), [...] aize arro dabilla (G-azp, AN-5vill), [...] haize bihurria dabila (AN-5vill),
haizea sendo dabil (B) [...]; orain ez dabil, ez da axerik (V-arr, AN-gip)" Gte Erd 148. v. HAIZE(A) IZAN,
HAIZEA EGON, HAIZEA EGIN, HAIZEAK JO.
Aize ezea dabillen aldian. Mb IArg I 277. Badakizu zer agitzen zaion arri leundu marmol zuriari aize hau
dabillen aldian? Ib. 277. Itsasorako nai bezain ona zen zebillen aizea; aizean etzen odei belzik ageri. Ib. 193.
Aldi orietan ez ezik, aizerik ez dabillen aldian [...]. Mb IArg II 277. Barnetegi bero batean, eta ez haizea dabilan
tokian. Dv Lab 51. Biziro aize otza zebillen. Arr GB 42. Baña aiñ illun zegoan eta alako aizerik zebillen eze, ez
zuan ez ezer ikusi eta ez ezer aditu. Apaol 71. --Bañan ez beiela emen aizetan egon. --Aizerik bai al dabill bada?
Sor Bar 33. Biño eudirik etzuen egiten eta aizerik ere etzebillen. Goñi 22. Eguardiko amabiak ziran, aizerik
etzebillen eta goibel zegon. Ib. 27. Axe inddartsuba ebillalako, ezin zutunik egon. Altuna 67. Axerik ebillanetan,
ingiak gerrittik makurtu ta buruba erasten eban. Ib. 11. Aize bat ebillan ain otza, musturrik be ezin eikian atara.
Kk Ab II 161. Aizea dabil, busti, setatia: / lurrari daragio ots negartia. Ldi BB 128. Zelaira dua neskatxa: / --
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
694