A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
orixe gertatu izan da. Aize berriak zabaldu ziran Europan.Vill Jaink 8. Erri baten oinarriak berak aztertzen ari
danak, nekez aienatu al izango du gaizki ikusiren bat: [...]. Bazegoen aizea ta ustea bazterretan! Zait Plat 99.
Baña jolas auek baztarturik erdal aizeak jota, auen ordez beste batzuek sartzen ari zaizkigu. MAtx Gazt 55.
Mutillok, arro-aize aundiak erabiltzen ditugula [zioten]. NEtx LBB 147. Gazte-aizeak. Ib. 132 (nombre de un
programa de radio). Zerbait berri agertu dela gure artean [...] giro aldaera larria, herriko eta atzerriko haize
berrien eraginaz. MIH 292. Orixe, Orixe berbera da beti, baina eztabaidaren haize haserreak berotzen duenean
[...]. Ib. 88. Europako haizeak onak ala kaltegarriak ditugun: hona orain biztu eta berritu zaigun hauzia. Ib. 87.
Honen eraginak, gizaldi zaharretako grina-haizeak esnatzen eta sutan jartzen bai ditu. MEIG IX 132 (en colab
con NEtx). Hori guzia, literaturako irudipen-haizeari itsatsia ez dagoen giza-aldarteak [...] babestua. Ib. 132.
(Como primer miembro de comp.). "Haize purrustada ederrak jo ditu (G-azp)" Gte Erd 148 (junto a haize
handia, haize tzarra, aize arro, etc., de otras zonas). Beraren pasione sutu ta aragiaren aize-bagak nai duten
gisan. Mb IArg I 199. Iguzkiko aldetik, haize hegaletan, / Heldu dire xoriak ehun koloretan. Hb Esk 237.
Jaioterriko aize giroetara zijoala osasunean irmetu ta pijotu zediñ. 'A los aires nativos'. Aran SIgn 75. Zeruko
aize-puskarik bere ezegoala, ziri zara ziri zara Donostien sartu ginean. A BGuzur 143. Uri-zuloko axe-kiratsak /
gaztiei usteltzen dautsez bijotzak. Enb 68. Axe-egatan dabil loren mosu-ikara. "En las alas del viento". Laux BBa
76. Atean euri-otsa..., / aize-zotin luzeak... "Y los largos gemidos del viento". Ldi BB 14. Aizea astindu, esku
beteka eltxoak atxitzen bagenbiltza bezela. Aize-astintze artarako berriz, [...]. Ldi IL 77. Beti aize-kulunkan,
gorribeltzak esegi zituten beren ohakoak (kabiak) ibaiaren ertzez ertz. Or Mi 84. Bazetozen eriosuar irureun ta
geieago zezen eta ergi, aize-orroa bezala. Ib. 48. I, atzenik, Garcin, olerkari gorengoa, aize-suak gogoa eragiñez
astintzen auna, Arleinsgo Mariskal sutsuaren seme. 'Un vent de feu'. Ib. 69. Ara aize-xinta. "Una racha de
viento". Or Eus 342. Sugeak aize-egaztia / lurretik du lilluratu. "Al ave que vuela". Ib. 94. Ez da aize fitsik;
lizar-gaiñean / orririk ez kulunkatzen. Ib. 312. Haize-sistuka eta gaineri herrestan / Axularren itzala larretan
dabila. Iratz 130. Eta aize sistuen intzire sarkorrek / Hilen deia deramate. Ib. 61. Aize-magalean ontzia zanbulu.
"El avión se columpia en el regazo del aire". Or Poem 525. Etzan aize-txintarik ere zoko artan. NEtx Antz 50.
Aize zantzurik gabe, itxas ertzean bañan berogo. JAIraz Bizia 47. Atzik utzi gabe pasatzen dira soñuak gure
artetik, neguteak gogortutako arkaitzetan aize-izpi mea gisan. Txill Let 90. Bortz milla etxek minota-laurden
batez denak betan beren zimenduetarik altxatuz eta eroriz egin duketen azantza ez zitaken aize-firfira bat. Herr
10-3-1960, 1. Garbi usaiña dauke izarak, eta ango aize-aroari arrotza ta bestelakoa deritxa. Erkiag BatB 110.
Zapia zabal aize-egotan. "Al aire desplegada va ligera [la bandera]". Gazt MusIx 99. Ukimenak aize-ikutuan
baño askozaz geiago [atsegin senti oi du]. Ib. 169. Eta ostoak, aize-naiak eraginta, ixilkako soiñu beldurgarria
zarioten. "Movidas del blando viento". Berron Kijote 215. Gero, haize aldaketak zapiak ere bestetara mugitu
dituelako. MEIG V 134. Burnia, ikus-ezinaren iduri, aide-dardaren soinu-orratz, "Haize-Orrazi" bihurtzen da.
MEIG IX 132 (en colab. con NEtx).
(Como segundo término de comparación). (Para resaltar la idea de inconstancia). Eta egun zure kontra
direnak bihar iar ditezke zure alde, zeren maiz itzultzen baitira haizea bezala. SP Imit II 1, 3. Aizean gora ta
bêra dabil / aizea bezain ez-baia. "Tan indecisa como el viento". Or Eus 390. Mukulu beltz, itsusi, lurra bezain
gizen edo aizea bezain argal. Or Aitork 118. Alaxe azaltzen zaigu [Sokrate] Xenoponta idazle ulerterrez ta
aratzaren oroitzapenetan. Idazle au, baina, aizea bezala zebilen, eta axaletik ikusi bide zuen Sokrateren iarduna.
Zait Plat 81. Ospe ori [...] aizea bezin ariña ta aldakorra izan oi dela. Vill Jaink 105. Eta nork ez daki ez dela
haizea bezain aldakorrik, batean ba, bestean ez, batean alde batera, bestean besterat. Ardoy SFran 152. Zoria,
ordea, berak ez badaki ere, aldatua du, haizea bezala. MIH 314.
(Para resaltar la idea de rapidez, de velocidad). Haizea bezain laster iragaten da [munduko gloria], khe guti
bat baizen eztu utzten. Gç 30. Plazerak, tresorak, gloria, / airean dituk bolatu, / haizea baño lasterrago / gauza
guziak funditu. Ib. 162. Gabak eta egunak munduti berez / igesten dabe, ta aizea legez! Azc PB 159. Atunetako
txalupek, aizea eukiezkero, aizea bera baino bere bizkorrago ibilten dire. A BGuzur 132. Ni ikusi orduko itzulia
duk niri buruz haizea bezala. Jnn SBi 64. Azkar, aizea bezin azkar, [...] bideari ekin zion. Ag G 346.
Errearoaren 16a 1917, hogoi-ta hamar gizon sartu ziren haizea bezala ixtudianten taulazko barne hartara: [...]
fuera guziak hortik. StPierre 36. Gu bihurgunerat heldu orduko, hura, haizea bezala, firrindan harateko aldapa
eztiari beheiti. JE Ber 101. Arin-arin, axia iduri, / eguak daukez zangoetan. Laux AB 85. Otoitz egin ta ba doa
aizea bezain usu gau bildurgarrian. Or Mi 99. Haizea bezain zalua baderama lasterra. Etcham 66. Aizea bezin
oldozpen ariñak. 'Alado pensamiento'. Zait Sof 171. Haizea bezala ihesari eman zen. Zerb Azk 102. Johan da,
johan zaldia, haizea bezala. JEtchep 42. Aizea baino zaldi azkarragoekin lasterketa irabazi zuelako. Ibiñ Virgil
106. Abiatu zan [...] antxintxika, aizea bera baiño ariñago. Berron Kijote 102. v. tbn. Barb Leg 141. Iphar
haizea bezala iragan zuen Espainiako karrika. Barb Sup 11. Itsas-haizea bezenbat azkar. Iratz 38. Bere kaderak
Iparreko aizea baino aguroagoak ziren. Arti Ipuin 27.
(Para resaltar la idea de libertad). Libertadian dabiltz [neskazarrak] / aizia bezala, / baña beti argal ta /
zimurra azala. Urruz Zer 104. Aizea bezain burujabe ibiltzekoa dela deritzait euzkotarra. TAg Uzt 265. Anbat
illargia ta gau-aizea bezain etxekoandre! Ai, nere buruaren jabe banintz. Ib. 251.
Impulso. Halako faborea, garazia, indarra eta haizea eman ahal diazaio Spiritu Sainduak zure gogoari eta
borondateari, non [...]. Ax 82 (V 55) (cf. infra HAIZE EMAN).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
692