A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gelditu zan eizez, / astoarena berriz, / len bezela, aizez. Ib. 126. Sabelak deusik ez du egiten [...] Gu gabe aizez
behar luke bizi. "Qui'il vécût d'air". Arch Fab 121. Haize huts eta ergelkeria dire lurreko ohore eta estimu
guziak. Dv LEd 158. Marik eukala buruan aixea, / ez eukala garaunez, / aiñ ondo betea. AB AmaE 251. Ez
deutsa kausiñorik iñoz eiñ legeai, / Bakar bakarrik bere buruko aixeai. Ib. 273. Gizon iakitun batek / eukan
esatea: / emakumen negarra / geiena da aizea. Azc PB 148. Soinean oial zar adabatuak; sakela aizez betea. A
Ardi 6. Zer egin? Besoak tolestatuta, aizeari begira egon? Ez; gure basoak berriro ornitu egin bear ditugu.
Munita 55. [Sofistek] arrotu egiten zituzten beren itz guziak aize utsez. Zait Plat 151. Etxetako karidadea ta
atariko aizea bat dirala. Ia ez dala arkitzen biotz oneko jenderik. Lab SuEm 181.
(Formando parte de diferentes exprs. y proverbios). "Haize guziak segi, être sans résolution" Hb GH 1929, 82.
"Aize otsaren berokia emonen dakad (R), te daré el abrigo del viento frío (quiere decir: nada)" A. "Aizeak negua
(AN-larr), el viento (trae) el invierno" A EY III 113. "Aizea buruan eta ibili munduan (V-ger-arr-gip, G, AN),
viento en la cabeza y andar en el mundo. Se dice de los andariegos". Ib. 113 (cf. A Apend: "se dice de los
casquivanos" e Inza NaEsZarr 304 (AN-larr): Aizea burun eta ibilli mundun, 'kaskariñaz esana'). "Aizea ikusi,
tener ojos de lince. Aizea ere ikusten du gure txakur txiki orrek" Gketx Loiola. v. infra HAIZERIK EZ DEN
URTEAN. Axea nora, kapea ara. RG B62. Zarrari axea egiok aldatu ta daik galdu. "Al viejo múdale el aire
y perder le has". RS 178. Perrau neuen gogoa axeak bestera naroa. "A otra parte me lleva el viento". Ib. 419.
Ezadilla itzul haize guztietara ezen hala ezagutzen duk bekhatorea bi mihitan. EZ Eliç 184. Seroretara zautan
gogoa, ezteietara aizeak naroa. O Pr 530. Aizez izorra zedina putzez erdi zedin. "Celle qui s'engrossa de vent,
s'accoucha de vesses". Ib. 542. Apaña, apaña. Apainduria bai, baña pitxi utsezkoa; aizia buruan eta ibilli
munduan. --Ezteritzazu aberatsa dala? --Aberatsa? Gaurko eguneko aberatsak praka luzetxoagoak ibilli oi
dituzte. Urruz Zer 135s (v. tbn. la misma expr. en Sor Bar 82). Geren begiyakin ikusi nai degu guziya, zergatik
guri etzaigu aizerik ere pasatzen. Datorrela neskamia. Iraola 41. Ai Anton! Ai Anton! Aize preskuari, gabon!
Canc. pop. ap. ELok 100. Giroa eta joerak, ordea, haizea nora, era [?] ibili ohi dira. MEIG VII 68. Pertsona
baino giroa eta ingurunea gogokoago izan ditzake norbaitek. Ni, berriz, bestetara ninderaman haizeak: [...]
ezagutzen ez dudan pertsonagana. MEIG VI 75 (v. tbn. en contexto similar VIII 119 orain, ordea, haizeak
bestetara garamatza). [Erkiaga] eleberriari ekin zionean, ez zitzaigun nolanahi hasi, haizearekin burruka ari
dena bezala, ongi jakinaren gainean baizik. MEIG III 91.
Barrenkoia eta spirituala bazare kontu guti egiñen duzu haizeak daramatzan hitzez. Ch III 28, 1. Hitz
banakaren batzuek adituagatik aizeak daramatzi besteak. Lar, carta a Mb 278. [Elhiak] dütü aiziak eramaiten.
Egiat 238. Aisiak daruazan esa mesa batzuk gaiti. JJMg BasEsc 163. Orra zer dakarren berbatxu axiak daroian
bati jaramon egitiak. Astar II 107. Haizezko eta haizeak deraman jendarteko espantu zerbaitek [...]. Dv LEd
156. Txur, txur, txur pasa diruba gordetziatik, eta orra: gutxiyenaz pentsatzian aiziak eraman. Sor Gabon 38.
Da esanak aizeak eroan zituan laster. Ag AL 34. Non dire urte onetako irabaziak? Haizeak eremanak aspaldi.
HU Zez 69. Bere alabarentzat / orrenbeste fama! / Nik ez det sinistatzen, / aiziak darama. Tx B II 28. Aien asmo
sendoenak aizeak deramatzi. Or Poem 545. Jakin dagigun itzak bakarrik aixiak daruazala. BEnb NereA 58.
Gerorako etzala ezer gelditzen; danak aizeak eramaten zituala gure bertsoak. Uzt Sas 19 (v. tbn. 20). Bestela
verba volant esaten zuten lehen, hitzak haizeak eramaten omen ditu. MEIG IV 53. Hitzak esan ziren, esanak
daude, eta ez ditu noski haizeak berehalakoan eramango. Ib. 111. Baina esanak eta bertsoetarik asko haizeak
eramango zituzkeen, "sekretario-moduan" lagundu dionak lagundu ez balio. MEIG III 71.
(Usos figs.). Gehiagorik haur ezgarenzát balenzán ebilteko, eta doktrinatako haize oroz hara huna gizonén
enganioz [...] erabili izateko. Lç Eph 4, 14 (He dotrinetako haize guzietarat, TB irakasde suerte guzietako
haizez, Dv irakhasmenetako haize orotara). Eztu konturik egiten bere baithan zer sentitzen duen, eta ez zeiñ
partetarik heldu den inkonstanziaren haizea. Ch III 33, 1. Laidable uste dütügün egitatiak banitatezko aiziaz
hant erazitzen dütialarik. Mst XVII. Idüripen falsü batzütan erorzen dira, eta dotrinaren aize güzier itzülzen.
CatLan 3. Onra ta puntuaren aizez puzturik dagoanak. AA III 609. Seme alabaak lotsa txaarragaz, [...] ta
Jaungoikuaren bildur santuba bagarik mundubarentzat, ta munduko aixe paltsuarentzat aztia da, guraso batek
Jaungoikuaren aurrian eukiko daben palta ikaragarrija. fB Ic I 2. Munduko neke, trabaju, tentazinoe, ta aixe
txaar peliguruzko guztietan, jausi bagarik. Ib. 37. Emaztiak zerbait esaten dabenian subagaz, isilik badago
senarra, bertati ezkutauko da emaztiaren asarre aisia. fB Ic III 376. Beste ainbeste. Senarra agidaka asten
danian, emaztiak isten badau aoko atia, bertati juango da asarriaren aisia. Ib. 376. Ikuskari hunek maldatzen
nau zure hasarredurako haizetik. Dv LEd 104. Artu zituan zarpa zar pobriarenak [...]. Gisa onetan aizatzen
zituan munduko aiziak Franziskok. Bv AsL 39. --Kaxo osaba! zer modu, ondo? --Ondo ta gaizki. --Zer aizek bota
au onera i? Moc Damu 29.
(s. XX). Ta olangoai arrotasunaren aizeak ikututxuren bat egiteutsenean [...]. Ag Kr 79. Martiñek, griñaren
aizez [...] ixiotzen zuen bere labea. Ag G 244. Neskatx-aizea buruan sar zaik / pinpirin agertu naiez. "Se te ha
llenado la cabeza de caprichos de muchacha". Or Eus 181. Zerk bururazi, zer aizek Euskal-erritik aldegitea? EA
OlBe 9. Zoro nindabillan, edozein aizek ninderamala. Or Aitork 94. Erroman olako aizeak omen dabiltza. [...]
Zer gertatu bear ote du? Eliza ez din okertuko bere irakatsietan, baña bitartean zer kalte egiten dute olako
apaizek. Or QA 109. Teatro guztia bildur-aizez bete-bete eginda zegoan. Lek SClar 141. Mutillak, damu antzez,
baiña barruko garramura-aizea erakutsi nai ezik, erantzun bere ba. Erkiag BatB 77. Kristautasun-kontuan ere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
691