A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
burruka gogorrean. Ag G 209s. Txoriak ixil, aizearen izpirik ez, soroetan iñor ez. Ib. 357. Denborale
gogorretako aize sumintia. Ill Pill 5. Itxasua zitzaigun / asarretzen asi, / bendabal aldetik zan / aizia nagusi. Tx
B IV 52. Aixiak eta ugiñak bultzaka eruanda. Kk Ab I 80 (II 105 axe). Biriketan gelditutako aizeak. Anab EEs
1919, 155. Aize guzietara dabillen kañabera da otoitzik gabekoaren biotza. Inza Azalp 124. Xixtuka ari dela
haizea kanpoan. Barb Sup 185. Itxixu ate ori. Axe otza sartzen dala, ez-ete-dozu ikusten? Altuna 93. Udazkeneko
aize zakarrak [...]. Jaukol Biozk XI (v. tbn. con zakar en Or Mi 73, TAg Uzt 39, Etxde JJ 43, BEnb NereA 208 e
Ibiñ Virgil 88). Aizea txistuka. Ib. 76. Ta alde egin eban gorantz, axia ziar egazka. Otx 49. Alde guztijak ixoztu
ditu / txingor-nastedun aixotzak. Enb 107. Aize mei baten ufakoaz, zerura lasai sartuko dire. 'Vent subtil'. Or Mi
125. Puñal dirdaitsuz betetzen da aizea. 'Dans l'air'. Ib. 133. Eskuzarta egin dute, aizea ere ikaratzen da. 'Les
airs tremblent'. Ib. 58. Aizea garden dago. Ib. 147. --Dagon tokiyan dagola, Pilemon jauna ikaragarrizko
aberatsa da, ta Erniyon badago're izango du nai duben guziya. --Aizia beñepin bai. --Aizia? Zuben buru
ariñetan bai, Erniyon baño geiago. Zein dala Pilemon jauna, uste dezu? Alz Bern 50. Iriki zazu... aizea bear
det... Itotzen naiz ta! Alz Ram 65. Burrukan ari naiz, ez aize yoka, gero. Ol 1 Cor 9, 26 (Or MB 144 aize-joka,
Ker, IBk y IBe (h)aizeari ukabilka; Lç, He, TB, Dv aire). Astindu dezagun aizea, eltxoak esku-beteka atxitzen
ba'geniardu bezela. Ldi IL 80. Atariko aizeari baño yaramon geiago ez die iñork egiten. Ib. 25. Goxeko axe
ozkirrijak / dantzan yarabiltzak lillijak! Laux AB 37. Kañaberok [...] axiak kulunkatzen zittuzan bakotxian [...].
Ib. 120n. Eta ur gañean zebillen Yesusengana yoateko. Aize azkarra. Ir YKBiz 214. Baretu zan aizea. Ib. 214.
Aize garbitan gudaletxeko bizikerea egiten eban erria, orixe zan aldi bateko Esparta. Eguzk GizAuz 11. Arzulosarreran
[...] egon oi zan, egun-argia sartzeko eta aizea berritzeko. JMB ELG 45. Jaungoikoagandiko igaraizeak
eragiñik aintzinako igarleak arnastutzen ziaten etortzekoa. TAg GaGo 69. Emengo mendi-aize osasuntsu
au ondo letorkiela-ta [...]. TAg Uzt 155. Ontan, ordea, ziztualdi berriak ebaki zun aizea an urrean. Ib. 165.
Arnas-artzeko aizerik ezbai'lu. Ib. 266 (v. tbn. 40). Aizearen ufada indartsuak. Ib. 68. Itxasaldeko aize biguña ta
urriña arnasaztuz. Ib. 144 (v. tbn. aize bigu(i)n en Ag Kr 70, Or Mi 54, EA OlBe 27, Erkiag Arran 78, Onaind in
Gazt MusIx 154, BEnb NereA 188 e Ibiñ Virgil 98, aixe bigun en AB AmaE 157, Enb 195, axe bigun en Laux AB
19, Enb 69). Plazako xoko bat hautatzen zuen, haizetik gerizatzeko. Zub 25 (82 aize). Igande-goiz aren egurats
zolia! / Somatzen edo da aize ozkirria, / xuxpertuz zimelik zegoan bizia. SMitx Aranz 55. Kaio batzuek egada
nare / aizea bigunki joaz. EA OlBe 66. Zikin gabeko aize garbia arnastu dezaten. Munita 140 (v. tbn. haize
garbi en Arr GB 109, Erkiag Arran 11, Etxde JJ 56, NEtx LBB 94, Xa Odol 148). [Leze sakonean] haize ustela
zela bide, gure zuziak ilauntzen ziren. Mde Pr 112. Zure birikak [...] mendiko aize guriaz ase dittezen. Etxde
AlosT 55. [Bogota-ko] aize medar artan. JAIraz Bizia 49. [Gelan] aizea nastutzeko [...] tresnatxo bat. Ib. 40.
Noizik bein soillik aizearen arnasak nere arpegia birbizten du. Txill Let 26 (v. tbn. (h)aizearen arnasa en TAg
Uzt 258, Or in Gazt MusIx 202 y Azurm HitzB 59; cf. infra HAIZE-ARNASA). Burdin-bidetako langile bat
bildu duela trein batek bere haizeaz eta errodek bi zangoak pikatu. Herr 11-1-1962 (ap. DRA). Aizearen txistua,
itsasoaren marruak. Anab Poli 130. Eta berriz bethe zuten aizea txaloek. Osk Kurl 177. Odi batek zekarren aize
zanpatuaren (aide konprimidua) eragitez. Zait Plat15. [Poltsak] aizearekin puztuta. And AUzta 115. Eguzkiak
eta aize sanoak [...]. Salav 11. Untzia, haize faltaz, ez baitzitaken [...] bideari lot. Ardoy SFran157. Aize bizi
batek bultzata, banoa gora ta gora. NEtx LBB 204. Adiña ere aundia zeukan / larogei urte pasiak, / denbora
ortan amaika buelta / emango zuan aiziak. Uzt Sas 128. Noizbait jabaltzen bazautzu, lagun, zaramazkien haizea
/ eta gogorat heldu bazautzu bizi lagun bat hartzea / zure onetan Euskal-herrian bila zazu ohantzea. Xa Odol
295. Tripa ez du betetzen hiriko aizeak, / baizik lurretik bildu janari maiteak. Ib. 150. Euskarari haize garbi eta
indartsua ekarri diola [...] Ferranddo Airek. Larre in Xa Odol 11. Gizon zirtzilaren haurrak maiz gose ta egarri;
/ kanpora yali ondoan, haize hotza yanari. NafEKZ 132. Eguraldiak ez du aitzakiarik. Haize epelak badu halako
udaberri-susmo goiztar bat. MIH 135.
"Goizetik haizea epeldu egin du (G-azp) [...], aize otza mubitu du berriz (AN-5vill), aizea aunditu egin du
(AN-5vill), aizea gallendu egin du (handitu) (AN-gip) [...], haizea zakartu du (AN-5vill) [...] aizea gelditu du
(AN-gip), [...] aizea gelditu du pixkot baina eman ditu kolpe ederrak (AN-5vill)" Gte Erd 148.
(Como representación de lo vano, lo inconsistente). Honestea berzerena erhogoa handi da [...] Beriareki
datzanian enetako aizia. E 135. Mundu hunetako szienzia haize eta lanho baizen eztiradenetan. Lç Adv ** 6r.
Non da hire gloria? / Non ponpa haizez hantua, / Non ohore handia? Gç 165. Zer egin ziran aren antust-arroa,
guztizko edertasuna ta billatu zituen edergarri guziak? Aize ta auts. Mb IArg I 65. Lurreko honra txar, apainket
arro ta gauz, bigarko auts edo aize egiten diranen billan. Ib. 312. Anziñako apaiz ori aize bano]n[z betea oi
zegoela. Cb EBO 46. Orañ bada izenezko Euskaldun, ta sustanzia gabeko aizez beteak, esadazute [...]. Ib. 44. O
munduko gauzak nola aize piska bat ta banidadea ziran! Cb Eg II 127. Ezdeus bat, plazer iragankor eta
kharastasunez bethe bat; haizearen pare den ohorezko pontu bano bat. Brtc 153s. Zer ziren hauk guziak?
Itzalak, kheak, haize huts batzuek. Ib. 154. Nekeareki gelditu zara, ta debalde, aizeain truk. LE Prog 106. Balire
bekala itz aizearenak. Ib. 110 (v. infra HAIZEZKO). Bigarren, eztodaz egingo gauzak, munduari ondo
eretxitarren; baña eztodaz itxiko, asmau arren v. g. baneria &c., zerren, zelan liteke ez asmetea onelako axe
utsak? dira euliak legez, ta eurai jaramon baga, jarraitu bear deutsat gogo garbiaz neure bearrari. Añ LoraS
179. Dirubak eta ondasunak, aixe bat legez dira. Askotan bapere igarri bagarik, keia legez ezkutetan dira. fB Ic
III 350. Argatika zeraman / guztiz goratua / eta aizez betea / gaisoak burua. It Fab 123. [Leoiaren] tripa betea /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
690