A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bezala. Bp II 71.
(s. XVIII). Mana diozozute haizeei eta tenpestei, errozu itsasoari pausa adi eta haizeari geldi adi. Ch III 23,
8. Biar goiseko beste alderuz itzuliko xok aisiak. Acto 332. Olloa, egan asia gatik, gutxi goratzen da. Mirua,
lurra uzten duenean, goratzen da zeruaren edo aizearen erdiraño. Mb JBDev 8. Ta dirudi, neka ez dedin, aizeak
artzen duela bere besoetan mirua, ta daramala nai duen alde ta bazterretara. Ib. 8. Urez betea eta aize
aringarririk bage gelditzea [...] ta itorik an gelditzea. Mb IArg I 248. Aize bizi bat datorren aldian arzen dute
trillariak beren pala, ta palaka aizea datorren aldera botatzen dute pill guzia. Ib. 203. Erritar guziak asi ziran
aiez ta orro arrituz aize guzia nasten. Ib. 172. Aize guzia urratzen zuten gerrako klarin ta soñu andiekin. Ib. 267.
Itsas olastak eta aize aserretuaren boladak. Mb IArg II 280. Baña bidean izandu zituen eguraldi ta aize agitz
gaistoak. Ib. 280. Aize gogor bat zeren asi zan, enfadatu ta esan zion: aizea, nik agintzen dizut geldi zaiteala. Cb
Just 36 (v. tbn. con gogor en AA III 330, VMg 79, It Fab 226, Echta Jos 90, Arrantz 25, Mde Po 29, Erkiag
Arran 162 y Munita 59). Ez duzue izanen haizerik, ez uririk. Lg I 368. Haizea bortitztu zen eta itsasoa handitu.
Lg II 163. Zeren haur beita zühürtze handia, hitzen aize orogatik ez zotükatzia. Mst III 27, 5 (Ip elhen aize).
Delarik hen bihotza zeiñütegiko oillarraren pare, aize güzier ützültzen dena. Egiat 212. Haren ostoak haize bero
guzien gerizean, bethi ferde izanen dire. Mih 71. Etxe guzia bete zuan aize indartsuarena bezalako ots andi
batez. Ub 97. Bai, kamalue pistia zatar au ere beti bizi da aize utsagaz. msOñ 237v.
(s. XIX). Haize ezti bat / sortu da Orientetik: / Hark untzia portu onerat / ekarri dauku salborik. Monho 66.
Hire korpitza diat / Sarri frikazeiatüren / Erre erazi eta gero / aiziari aizatüren. Xarlem 770. Itxasoan aize
ederrarekin zijoan onzia gelditzen da batzuetan aizeak uts emanda kalma edo pake kaltegarrian. Mg CC 189.
Aise osasuntsuba. Mg PAb 167. Dana panparrerija aisiak daruana. Ib. 203. Makaldu ta otsandu zirian axeak?
Baketu zan ekatxa? Añ LoraS 8. Axeari kolpeka esetsi ta daragoiona legez. Ib. 140. Ta zerabillen aizeak
[kañaberea] bein batera, bein bestera. VMg 79. [Igela] asi zan bada puztu ta aizez arrotzen bere larrua. Ib. 39.
Bidaltzen die Zeruko graziaren inz eta aize gozo bat. AA I 410. Asaldatuko da aizea, eta erasoko die bekatariai
turmoiakin. AA III 477. Jaunarenak [dira] lurra, sua, ura, aizea. Ib. 354. Onra, antuste ta arrotasunaren aizeai
darraiztela. Ib. 466. Zerbitze onek baditu bere aldapak, baditu kontrako aizeak. Ib. 304 (v. infra HAIZE
KONTRA). Batetik bestera, aizeak beletea bezela. Gco I 403. Baldin haizerik xumenak egotzi baditu zuhaitzik
sendoenak. Dh 214. Etorri zitzaien egoi aize zatar ta sendoa. VMg 79 (v. tbn. Erkiag Arran 153 aize zatar y EZ
Man II 20 haize sendo). Mundubaren aise epel ta itxaaskorrak [...]. JJMg BasEsc 236. Aixe guztietara jira
egiten daben kañabera bat legez. fB Ic I 17. Itxasuak, luurrak ta axiak erre ta azten dituban erregalubak
soinerako ta sabelerako gitxiegi ditubeela? fB Ic II 278. Ate bi alkarren parian zabalik dagozan artian, aisia
dago. Ib. 376. Aizea sartu ta irten dabillen. "Para que circule el aire". It Dial 82 (Ur axia, Dv haizea, Ip aizia).
Ez, aizeak ustekabean nondik ezdakiela arturik, airean jira-bira oi-darabiltzkien geldo illaun ta litxen antzekoak.
Izt C 6. Aize ephelen hasperenak / urterazirik elhurrak. Arch Fab 165. Urten eban aixe andi batek,
esetsi eutsan euri zaparrada guztiz ugari bati, ta beriala azi zan ibaija. Ur MarIl 25. Uda hasteko haizek, bere
hats ephelaz. Hb Esk 236. Yazarri nahi dio bere etsaiari. / Botatzen dio kolpe pisu eta latza / Harrabotsak airean
haize ona datza. Ib. 37. Alferretan gezurrak erabiliko diotza inguru bere haize nahasiak. Hb Egia 115. Hein
baterat geroz, gizonak ezdu onik, ezditeke yeki, ez ibil, ez xutik egon. Iduritzen zaio bethi bihotza zintzurrerat
dioakola, eta haizez duela barnea. Ib. 62. Euria egin zuen, ibaiak anditu ziran, aizeak irten ziran, etxea indar
guziarekin jo zuteno. Lard 385 (9 aize andi bat irten). Ez dezazula onhets munduko haizeak neraman berekin. Dv
LEd 157. Itzalak eta haize eskasak belhar guziak ahultzen dituzte. Dv Lab 55. Haizeak eta iguzkiak laster
ekharriko dituzte idortasun onera. Ib. 96. Eta behereko belak haizeari emanik, leihorrera jokhatu ziren. Dv Act
27, 40 (Lç haizeari bela altxaturik, Ol aizera edaturik, Ker aizetara jasorik, IBe haizeari emanik). Untzian
dohatzinek, garbi denean zerua, maltso itsasoa, alde haizea [...]. Laph 175. Frankotan inbiriya / eman dit aiziak,
/ aren trentza tartetik / jostatzen pasiak. Bil 58. Otz gogor hura zerbait bigundu zan, aize epel eta biguñago bat
irten zan. Arr GB 77. Ziega illun otz onetan [...] kanpoko aize osasungarrigabe. Ib. 25. Irten zan kanpora, erriko
aize osasun galgarriak utzirik, naba-mendietako aize garbitara. Bv AsL 30 (85 tbn. aize garbitara). Aizia zuten
kontra. Ib. 106. Izan dedilla alabatua nere Jauna / anai aiziaz, airiaz, odeiaz ta lañuaz. Ib. 399. Aiseen
durundua. AB AmaE 362. Aixe me bigunak [...]. Ib. 150. Tenpesten haize borthitzeri buru egiten. Lap V (V 1; v.
tbn. haize bort(h)itz en Jaur 197 y Ardoy SFran 296, aize bort(h)itz en Mb IArg II 280 e Ip Hil 203). Haize
hotzari idekia zagon [...] heia tzar [...] batean. Jnn SBi 11. Haizerik nahasienak joa den [...] arbolaren pare. Ib.
80. Haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen. Arb Igand 146 (v. tbn. con gozo / goxo en Ox 30, Or
Mi 53, Anab Poli 51 y Mattin 19). Udazkena etorri zan bere aize otz [...] ta egun laburrakaz. Ag AL 108. Ez
baita errex [...] buruzagigoaren jasaitea! Bereziki haizea zure kontra duzunean. HU Aurp 89. Behin baino
gehiagotan haizeak derama ttipian ikasi guzia. Ib. 217. Auzo jaun handiek beren ontasunak haizeari burrustan
besagainka; egun ba eta bihar ez. Ib. 211. Eskualdun giristinotasunaz ala jazko haizeaz bardintsu axola
dutenak. Ib. 175. Haizeak airean derabiltzan [ostoak] bezala. HU Zez 118. Itsaso'ta haizeak / geldi ziren jarri.
Zby RIEV 1908, 412.
(s. XX). Aize indartsu ta euri zaparradeak. Ag Kr 194. Eztago esanbearrik aizez puzturik egozala zaragiok.
Ib. 60. Iparraldetik putz egitten daben aize baketsuak. Echta Jos 279. Kalan ezegoan aizearen putzik. Ib. 118.
Gure taulazko etxearen arteketarik xixtuz haize hotza sartzen ohi zaukulakotz. JE Bur 115. Aize indartsuaz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
689