A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Dv), axetu, aixeatu (G-azp). Envanecer(se), engreir(se); llenar(sele) a uno la cabeza de viento. "S'évaporer,
en parlant des personnes légères" Dv. "Se dissiper, devenir évaporé, plein de vanité" H. Ta munduko irabazien
usteakin semea dibertitu, ta Relijiorako gogoa burutik kendu zioten [...]. Ainbeste mutil ori aizatu zan, non lengo
birtuteak utzi ta bizio guztietan ondatu zan. Cb JMJ 114. Au bera gertatzen da ezkontzeko egarriarekin
llilluratuak eta aizatuak dabiltzan zenbait gazterekin, ez due asmorik itzegite loiak, keñadak, edo oei darraizten
gauzak betiko utzitzeko. AA III 515. Eztaben legez iñoren bearrik ta eukitea ondasunak ugari, onek soberbiatu,
anditu, axetu, arrotuten dau [aberatsa]. Añ GGero 140. Erromatarrak eurak / datoz axeturik / zapaltzeko usteaz /
alde au bertatik; / baia doaz igesi / ondo lotsaturik, / esku bete gizonek / arpegi emonik. Zav Fab RIEV 1907,
92. Munduko aizia izanik galkorra, munduak aizatu ta buiatu zuan, bere biotzian esateraño: "Nik geiago dakit
nere Aita-lenak baño". Bv AsL 199. [Aberatsak] aizatua, etzana, garaile-surrean, Yainkoa ukatzen du. 'Bouffi'.
Or Mi 124.
(Dv). (Part. en función de adj.). Orgulloso, engreído. "Évaporé, en parlant de jeunes gens" Dv. Ikhusten
dire giristino direlako batzu aire haizatu mundutiar batekin, eta solasean, noiz? Askotan apheza aldarean dela.
Lg II 229. Neskatxa haizatua. Lg (ap. H, que traduce "fille évaporée, vaniteuse, légère"). [Jaungoikuak] geijago
gura deutsa pobre zintzuari, aberats arruari baino. Geijago kriadu leijal ta zuzenari, ugazaba aisaatubari ta
bijotz gogorrekuari baino. fB Ic I 225. Zure izpiritu haizatua da gibelatzen zaituena haren entzutetik. Jaur 205.
Hanitz mintzatzea maite duenak, bihotz eta gogo haizatu batzu dituela erakusten du. MarIl (ed. 1855), 136 (ap.
DRA, pero la ref. es incorrecta). Ba-zuan idazteko erreztasun pixka bat eta noizean bein argitaratzen zituen idazlanekin
aizetu xamarra ta oso iritzia zan gizona. NEtx LBB 72.
aixaatu, aixetu. (En la expr. burua haizatu 'envanecer(se), llenar(sele) a alguien la cabeza de viento'). Ez
daiguzan aixaatu ta arrotu geure burubak, indar geijago ta gorputzeko alizate geijago daukagulako. fB Ic I 266.
Milla tatxa ta palta euki arren, aixaatuten deutsa buruba diabruak. fB Ic III 351. Buruak gura doguz guztiok
gaur egiñ, / Pobreak izan arren aberatsaz bardiñ; / Beronek dakar gero galdurik mundua, / aixetu jakelako
amaikai burua. AB AmaE 241.
Inflar, exagerar. Onek Dorregaray-ri berak nai adiña aizatuta kontatu zion Egozkueren pusilatzea. Or
SCruz 101.
(V-gip). Alterar, inquietar. "Está astorado, astorauta dabil gaur gure mutikoa, aizatuta (V-gip)" Oregi
(comunicación personal). Goi-Ameriketako Sarkaldeko kontu oiek, esate baterako, bei-zai arteko burrukak,
abelgorri-lapurretak eta alkar iltzeak, kontatzen dituzten liburu oiek irakurtzen asten banaiz, azkeneraiño
irakurri bear izaten ditut. [...] Ikusten dedanez, Vargan jauna, zure zalekeri oiek, geitxo aizatzen zaituzte. NEtx
LBB 111.
8. "Aizatu (Sc), agarrarle a una persona por los miembros y hacerle dar contra la tierra repetidas veces" A.
"Faire toucher terre à quelqu'un; basculer, terrasser. A! ze holakuaren aizatzia! (S-saug), Ah! quelle envie de
jeter à terre un tel" Lh.
9. (G-goi). "Meteorismo agudo o gases en la panza [de la oveja] (aizatu)" JMB AEF 1955, 113. v. tbn. AEF
1956, 92.
- HAIZA ETA HAIZA. Venga espantar, ahuyentar. Ezin bizi, ezin hil, zagon erdi etzana, uliak haiza eta
haiza. Herr 24-10-1963 (ap. DRA).
- HAIZATZEKO. "(Adj.), qui est à éventer. Ogi hori haizatzekoa da, ce froment est à éventer" Dv. Cf.
haizatzeko.
Etim. Suponiendo que todas estas acepciones proceden de haize + -tu, hecho seguro en la parte fundamental,
habría que admitir que axatu, en zona no vizcaína, 'azuzar, etc.' lleva palatalización expresiva.
haizatuki. "Avec légèreté, d'une manière évaporée" Dv.
haizatzaile, aizazale (Arch Gram 10). 1. "L'éventail" Arch Gram 10.
2. (Dv). Aventador. "Qui évente les grains" Dv. Larraiñaren yabea, aizatzailea, agotza, azaoak, aurreko
zaldiek, beor-uztarri osoa, dena lurrak irentsi bere osiñean. Or Mi 105.
3. (Dv). Ahuyentador. "Qui [...] chasse les oiseaux" Dv. Baitire halakoak ere; bertzen buztanaz uli
haizatzaile batzu onak. HU Aurp 127. Afrikan, nihon baino gehiago, iguzkia da sukhar haizatzaile edo ohiltzaile
hoberena. Prop 1907, 168. Lur batetan txori haizazale. Eskual 21-3-1913 (ap. DRA). Azti-itzok igorri dizkigun
Poib, berriz, gure yareigille ta izurrite onen aizatzalle izango al da! Zait Sof 61. Holakoetan du bakotxak bere
barneko berri emaiten, bainan aldi huntan, baitzen beti norbait arrengura ttipien haizatzale. Zerb Herr 10-5-
1956 (ap. DRA).
4. Incitador. Agure au zan Zalakain-mutikuaren aizatzaille. Laster ikasi zitun aren oiturak. TAg GaGo 53.
Baretu adi lenengo, ta gero itzegingo diñagu: aizatzalle zitala den, ba, biozmiña... TAg Uzt 124.
haizatze, haizetze. 1. Acción de aventar el grano. Gaur arratsean larrañean garagar-aizetzea du. Lard 161.
2. Expulsión. Etzen aski jakitea gaitza edo izpiritu gaixtoa nork emana zuen; haren haizatzeak behar
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
687