A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
orduan gure kulpa da. Gco I 404.
(Con aux. trans.). Ventilar, gastar. Emen, Euskalerrian oa noiz-nai ardandegiz ardandegi: beti arkituko
dituk beterik. Oa ostikoketa-zelaietara: an ere yendea zakarra bezela; bi, lau seina laurleko aizatu bear izan badituzte
ere. Ldi IL 104.
(V-gip ap. Elexp Berg). Airear, hacer público. "Aventar alguna noticia o asunto, generalmente cuando ésta
convendría ser silenciada. Ik ixilik gordetzeko esaixok eta ikusikok; laster aizauko jok erri osuan" Elexp Berg.
Zuzenbagekeri franku mordoka ta eskudaka erritarren aurrean astinduteko ta aizatuteko. Erkiag BatB 65.
3. (Urt I 412, H), haizetu (H). Soplar, dar aire. "Afflare ignem, suári haize ematea, egitea, sua haizátzea,
haizeztátzea, airátzea" Urt I 412. "Haizetzea, [...] souffler" H. Iñazio Danbolin, / txirula garbitu ezin; / aiza ta
ziztu noizbait uxa du / tartean zedukan zikin. "Soplando y silbando". Or Eus 159. Ille bat errotikan erauzten
duela, / ezpaiñez aizatu du, esanez onela: [...]. "Lo sopla con sus labios". Ib. 114.
Avivar (un fuego, una llama...). Aizatuz maitasun-galda. "Avivando la llama del amor". Or Eus 76.
Biotzean irudimenak aizatutako sua. TAg Uzt 247. Bearrik, iakite sendoaren su-txingarrek auspean zirauten, eta
goriki aizatuko zituen Aristotelek, eta geroago Akinoko Toma gurenak. Zait Plat 42.
4. "Soplar la dama, aiza dama" Lar (ref. al juego de damas).
5. axetu. Echar a volar. v. airatu. Egaztiari emoten jakazan legez egoak axetuteko, egaz egiteko, alan
gizonari eskuak bear egiteko. Añ GGero 23 (Ax 34 (V 20) airatzeko eta hegaldatzeko).
6. (G), axatu (V-m, AN, B; Aq 1023 (AN)), axaatu, aixaatu (V-gip), aisatu (V-ger), aixeatu (V, G; H (que
cita a Izt)), aiseatu (V, G), axiatu (G-to), axeatu (H), aizeatu (V-m, G), azeatu (LE Urt voc A), aziatu (G-to,
AN-gip). Ref.: A (aizatu, axatu, aisatu, aiseatu, axiatu, aizeatu, aziatu); Iz ArOñ (aixáatu); Izeta BHizt2 (axatu).
Incitar, azuzar. "Azomar" Aq 1023. "Exciter" H. "Aizatu (Gc), hostigar" A. "Aisatu (V-ger), azuzar" Ib. "Axiatu
(G-to), azuzar los perros a la lucha" Ib. "Aizeatu [...] 2.º (G), provocar; 3.º (V-m), instigar" Ib. "Aixáatu daue, le
han dado alas, le han incitado" Iz ArOñ. "Azuzar a los perros. Zakurre axatu ta mutikoa izitu zen" Izeta BHizt2.
Cf. VocNav s.v. ashar, aishele, ashelar y ashetar. v. 2 xaxatu.
Tr. Documentado primero en Iztueta y posteriormente en autores del s. XX. Las formas con palatal son las
más documentadas. Hay aixeatu en Iztueta, axatu en Otxolua, Olabide, Tapia-Perurena, Zaitegi, Amezaga,
Kerejeta, Orixe e Ibiñagabeitia, axaatu en Barandiarán, y aizatu en T. Agirre, Orixe y Erkiaga.
Eta deitu omen zion zakur jabeari, bota zekiola bere artzanora andia. Esan ta egin, bota omen zion aixeatuaz
[...]. Izt C 252. Eta beren ateondora zetorzen eskale gaixoai limosna eman bearrean zakur gaizto bat axaatzen
emen zien. JMB LEItz 95. Bertolda jauregijan sartunaz batera txakurrak axatu ta aginka il egijen. Otx 68.
Axatuko bai nioke gure Beltxa indartsua / Ta biotza zilatuko, baletor, izkilluaz. TP in Onaind MEOE 1041.
Bañan apaiz nagusiek erria axatu zuten, Baraba bakarrik askatua izan zekion. Ol Mc 15, 11 (Ker axatu; Dv
hizitatu). Zuen Yainko Yauberen begietan gaitz dana egiñez eta Ua axatuz. Ol Deut 4, 25 (Ker asarrerazo).
Bakarra zan Atxomotxa kontu-erder-kontari. / Gazteek aixuka (aixatu, zirikatu) dute bat dezan ekarri. "Los
jóvenes la provocan a que cuente algunos". Ib. 49. Jaso beza nork xinta biotzak aizatzen dion eran. Guzietakoak
bear ditugu elertian. TAg Y 1933, 22. Etzeukan mutil onek iñork aizatu bearrik; gogoz eta sukar lotu zitzaion
ekiñaldiari. TAg Uzt 137. Gaiztoaldiak aizatuta zebillela zirudin. Ib. 261. Aizatu ta ziztatu ta zirikatu zuen
gazteen arteko asarrea. Ib. 48s. Isil-izketa onek kolkopean aizatu zion ekaitzaldiak eraginda. Ib. 28. Zurrumurru
oek aizatuta, dirua lasai zijoan Getaritik jokalarien aurka. Ib. 219. Zaldiak oiuka aizatuz batera, aougalak eskuz
iñarrosten zituten. Zait Sof 30. Muse txistu-zaleak axatuz zirikatzen baitzitun. 'Y provocaba a las Musas amigas
de las flautas'. Ib. 188. Nik, illerazitako aita maite baten seme onek, ura apentzeko zeru ta lurrak axatutako onek
[...]. Amez Hamlet 80s. Euskal-idazle adoretsuak pizkortu ta aizatzeko itz bero batzuk arkitzea? EG 1954 (11-
12), 206. Ganboar ustel oiek, etzuten erria artzeko kemenik, eta [...] erria erretzea asmatu zuten, diabruak
aizatuta. NEtx Antz 16. Gogoaren zokondoak argi beroz berpiztu ta aizatuaz. Erkiag Arran 93. Orrelakoxe laket
aldiak zuzpertu ta aizatzen ditu kaieko lagunak, zar ta gazte, atso naiz agure. Ib. 33. Barrenean isiotu ta aizatu
daroaguzan lilur ta egingoak. Ib. 30. [Arranegin azitako seme-alabok] iguripen sendoak aizatu ta zuzpertzen
ditualako. Erkiag Arran 197. Oiek eizatzeko ezta zakurrik axatu bear. Ibiñ Virgil 101.
"Aizeatu (V), reprender" A.
Eta une artan bertan, deabruak asmo berri gaiztoa aizatu zion begitartera. TAg Uzt 199.
7. (V, AN-gip ap. A), aizetu (B ap. Izeta BHizt2). Inflar(se), hinchar(se). "1.º (V), inflar, ventilar, llenar de
viento, [...]; 2.º (AN-gip), hinchar" A. "Inflar. Aizetu beaut autoain zirrike" Izeta BHizt2. Itsas-aizeak zutoialak
aizatuki, aurrera zeramatzin. Or Mi 117. Itsaso urrutian, laztuan, ikusten zun Santa aundien eliza
gorrixta, legorrera datorren ontzi oial-aizatua bezala aundituz. Ib. 120. Gezur-jaurti eginda ezpaiñak aizatu.
"Tira un lance falso, inflando sus carrillos". Or Eus 32. Aize biguiñak oiala aizatuz / doala, asten da kantari. Ib.
205. Basoan jandako belarrak ere, aizetu zizkion nunbait, bere esteak. NEtx LBB 184. Beren Madrid,
Barcelona, Amerika [...] gu gazteok ao-txabalka entzuten gendula oarturik, gozoak jartzen itun. Zanputza bezela
aizatzen itun, motel. Ataño TxanKan 119. Bela haiza eta mugi zezakeen haizea. MEIG IX 62. Globoa ez da
nolanahikoa, gaurko gure begiek ikusten dituztenen antzeko maxkuri haizatua. MEIG I 170.
"Aizáatu, aizáaketan, inflarse, hincharse el vientre" Iz ArOñ. "Aizau [...], hincharse el ganado. Beixai arbiatala
trabau jako eztarrixan da aizau ein dda" Elexp Berg.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
686