A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ene kezkarik etzezakela aizatu. Ib. 110. Etxetik zakur amorratu bailitzan aizatu zutenean. Etxde JJ 268.
Etxetikan aizatzeak baiño miñik aundiago egin zion Piarresi, aurrerantzean geiago itxaropenik ez zezakeala
esateak. Ib. 247 (v. tbn. 271). Goizeko aire biphila sartzen zen nasaiki, [...] ganbara ephel eta garbi hortarat,
gauazko aire bero nardagarria hai]t[zatzen zuela. JEtchep 25. Etxez-etxe zabilan, egunean eguneko ogiaren
eske. Nehork eztuen etxetik haizatzen, denek baitzakiten etzela buhamia bainan etxe batetako azken xoria. Ib. 34.
Zerren ez dabe yoten beingoan / mendietan eltzegorra / pizti goseak aiseatzeko / len oi eben ots sendorra?
Atutxa Mugarra (ap. DRA). Iauntxo onek [...] Gelonekin elkartuta, Imeratik alde aizatu zituen Kartagotarrak.
Zait Plat 75. Zu ez zaitugu oiu egiten dezuten oietakoa, jendearen aurrean beldurra aizatzeagatik. Lab SuEm
170. Bildurrak eta gorrotoak, erabat, aizatu ditu egundoko berri nolabaitekoak. NEtx LBB 80. Metafisikak,
siñeskeriak aizatu zituen. Vill Jaink 76. Ene izenean debruak haizatuko dituzte. Ardoy SFran 349. Petarrian
lehen etsaiak / aizatürik bezaiñ sari, / Bestelibat tzaizkü heltzen / guretzat gaixtagin gorri. Casve SGrazi 144.
Kabia aizatzen diten txorien antzera. "Como pájaros a quienes se destruye el nido". Or Eus 12.
2. (V-gip (-zaa-), B, S; SP, Ht VocGr, Lar, Añ, VocBN (+ a-), Gèze (aizatü), Dv, H (+ a- (S)), VocB), haizetu
(V-ple; Lar, Añ (AN, G), H (+ a-)), axatu (R), axetu (Añ (V)), aixatu. Ref.: A (aizatu, aizetu, axatu); Lrq
(aizatze); Iz R 285, ArOñ (aizáatu). Aventar (el grano), dispersar, esparcir (algo al viento, en el aire); airear,
orear, ventilar. "Éventer" SP. "Éventer, éventé, haizatua" Ht VocGr. "Aventar el trigo, &c.", "orear [...], y si es
secar al viento, aizeaz leortu, aizatu" Lar y Añ. "Orear, dar, sacudir el viento en alguna cosa, aizatu, aizeak jo"
Lar. "Orear, poner al aire para que se seque, aizatzera ifiñi" Ib. "Aizatu, jeter au vent, subir, faire subir l'action du
vent, éventé" VocBN. "Haizatu, venter, exposer les choses à l'action du vent" Ib. "Vanner" Gèze. "Éventer,
ventile; [...] éventer les grains" Dv. "1. aérer, exposer à l'air; [...] 2. vanner du grain au vent" H. "Haizetzea, [...]
ventiler, éventer, donner de l'air, aérer" Ib. "Aventar" VocB e Iz ArOñ. "Aizetu (V-ple), ventilar la casa" A.
"Ventiler, vanner" Lrq. "Órai bar diáuzu áxatu éltzea, ahora tenemos que aventar la parva" Iz R 285. v.
haizeratu, haizeztatu, haizeztu, airatu (2).
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde mediados del s. XVIII.
Baña Santuak lastoa berriz aizatu, ta len baño ere gari geiago atera zuen. Cb Eg III 337. Heldu den gauean
haizaturen du bere garagarra eta landan etzanen da. Lg I 247. Burra Diable / Zer putikua zen kabalier hura /
Ene ezürretako erhautsa / aizatu dereit untsa. 'Il m'a bien secoué / La poussière des os!'. Xarlem 227. Hire
korpitza nahi diat / frikazeiatan ezarri / Erra erazi eta gero / aizatü airiari. 'Disperser [les cendres] au gré du
vent'. Ib. 517 (770 aiziari aizatüren). Ateretan dituz nosik bein kanpora axetu ta eguzkitutera. Añ GGero 26 (Ax
37 (V 22) airatzera). Eta su batetan erraerazirik / ororen erhautsak aizatu. Mustafa 78 (ap. DRA). Gau huntan
haizatzen du garagarra bere larrainean. Dv Ruth 3, 2 (Echn, Ker aizatu; Lard 161 garagar-aizetzea du). Gora
zaite, Iparra, ta zato, Egoa, aiza zazue nere baratzea, eta kurri dezatela aren ganik urrin onek. "Perfla hortum
meum". Echn Cant 4, 16 (Dv aize emazue). Aldi gaizto batek adore baga itxi eban [Txanton]. Maripak, estu ta
larri, olgetan asiaz damuturik, amantalaz beren senarra aizetu eban. A BeinB 79.
(s. XX). Ondo aizetutako birikak geiagorako gai dira. Anab EEs 1919, 155. Satanasek eskatu du baimena
zuek garia bezela aizatzeko (Lc 22, 31). Inza Azalp 43 (Ol zuek galbaitzeko). Aizatzen dute soingañekoa;
eskuzarta egin dute; [...]. 'Au loin les vestes volent'. Or Mi 58. Iparrak bal-bal indarra artu du / garia aizatzeko
diña. "Como para aventar el trigo". Or Eus 348. Aize-burrundak baitu aizatzen orbela. "Arrastra la hojarasca".
Ib. 30. Sarritan esan dun arren dirala gezurra, / aiza beintzat [txurtenak], mindu ez dezaten ezurra. "Los arroja".
Ib. 60. Atsetara aizatu, edota sakonki zulatutako auspean ezkutatu itzazu. 'Hazlo desaparecer por los aires'. Zait
Sof 23.
(Lar), aizetu (Lar, Añ (G)), axetu (Añ (V)). "Abanicarse" Lar y Añ. "Airearse", "orearse, secarse al aire,
aizatu, aizeaz leortu" Lar. "Ventearse" Añ.
(Urt, Lar), aisetu. (Part. en función de adj.). "Afflatus, haizátua, haizaturikákoa, haizeztátua, [...] airatua, [...]
haizehártua, haizeharturikákoa" Urt I 404. "Aventado", "oreado, aizatua" Lar. Bake egunetan atera eruazan
maisubak mutiltxo ikaslak erri aurre edo atarira, olgau zitezan, ta solastu toki aisetu edo askatubetan. Mg PAb
217.
"Haizatu (adj.), éventé, en parlant de buisson" Dv.
(Dv). (Con aux. intrans.). Disiparse; dispersarse. "S'évaporer, en parlant des substances volatiles" Dv. Hek
eginak ezdeustuko dira, eta gogoan zerabillaten guzia haizatuko da eta galduko. SP Imit II 6, 1 (Ch zunzitu,
Echve galdu, Ol suntsitu). Dardatzatzu zure tragazak, eta haiza bitez etsaiaren gogoramendu gogoragarri
guziak. SP Imit III 48, 5 (Ch ihesi igorri, Mst ezdeusetara jin, Ol porrokatu). Hain gora prezatu gauza hek,
suntsituak; khe aphur bat, eta dena-ere haizatua. Dv LEd 155. Saiek ere lürrian, / nahiz ere diren erre, / aizatü
ilhañak ere / phiztüren ixtantian. VocBN 209. Ire liburuaren urriñ ona ez duk aizatuko mila urtetan. Or Mi IV.
[Aize-furrunda izugarri aiek] zutabe mei biurturik, urrutira aizatzen ziren ispirituak antzo. 'S'évanouissent'. Ib.
129. Dispersar(se), distraer(se). "Arima haizatua, âme sans recueillement, livré aux choses du monde (Ch).
Gogoa haizatu zaitzunean, quand votre sprit s'est dissipé, distrait (Ch)" H. Eta zer probetxu gelditzen zaitzu
zure buruaren artha largaturik, kanpoan gogoa ibilliz haizatu zaitzunean? Ch II 5, 2. Ez da grazia hanitx
denboraz egoten arima haisatu eta zeruko esposarenez landan bertzen begitatzeak billatzen dituen
baten baitan. Mih 129. Dibertitzeko, edo pensamentua barraiatzeko edo aizatzeko motiboak ematen baditugu,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
685