A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aizarotsu. Tenebroso. Gau aizarotsu ontan. Onaind in Gazt MusIx 148.
aizartu. v. azartu.
aizatu. v. aisatu.
haizatu (L, AN-larr, BN, Sal, S; SP, Urt I 24, Dv, H), axatu (VocZeg 288), aixaatu, aisatu (V-m), aisaatu (H
(V)), aiseatu. Ref.: A (aizatu, aisatu); Lh (haizatu, aitzatu); Asp Leiz2 (aizatu); AtSac 64. 1. Ahuyentar,
espantar; disipar (el humo, el miedo, la confusión...); expulsar, echar. "Effaroucher" SP. "Abigere" Urt I 24.
"Chasser les oiseaux, la volaille; effaroucher les animaux" Dv. "3. chasser, faire envoler des oiseaux; [...] 4.
chasser, expulser, mettre en fuite; [...] 5. dissiper, faire évanouir" H. "Espantar animales" A. "Aizatu [...] (Ssaug),
chasser au loin" Lh. "Despachar" Asp Leiz2. v. uxatu.
Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII y al Sur desde principios del XIX. (H)aizatu es la
forma gral. Hay aixaatu en fray Bartolomé y aiseatu en Atutxa (ap. DRA). En DFrec hay 8 ejs. de haizatu.
Etsaien guarda nazazu enganioetarik / Haizatzen tutzula urrun ere bazterretarik. EZ Man II 36. Zuk haiza
diezadazu / infernuko belea, / ene ariman eztezan / egin bere ohatzea. EZ Noel 104. Satani bere bihotza / Zuk
diozu harritzen / zure señale berak du / urrutira haizatzen. Ib. 102. Haiza tzatzu ametsak / Eta iduripen gaitzak.
EZ Eliç 289. [Gogoeta gaixtoa] agertzen den bezain fite haizatu, urrundu eta zeureganik egotzi behar duzu. Ax
368 (V 242). Haragiaren tentamenduen haizatzeko eta benzutzeko [...] garazia. Ib. 366 (V 241). Baiña hek
guztiak, konzientzia onaren alegriantza [...], iguzkiak lanhoa bezala, haizatzen eta barraiatzen zerautzan. Ib.
440s (V 287). Hala bethidanik, hura, / Ohi da bihotz bera [...]. Urgulluen alderakotz, / Eztu hala usatzen. /
Baina ditu bereganik / Bere besoz haizatzen. Hm 162s. Eztuela, askotan behintzat, behar den atzartasuna ta
lehia gogoeta gaxto hekien gudukatzeko ta haizatzeko Dh 142. Zaata andi bategaz esnaatuko dot munduba. [...]
Aixaatuko ditut pekatari itxubaren begijetako lausuak. fB Ic II 290. Baldar-aphez onak du herria arthatzen, /
aitaren begiekin gaizkia haizatzen. Hb Esk 192. [Eskaldunek] bethi haizatu dituzte bere artetik Higanote eta
Yuduak. Hb Egia 139. Yesusek, harmarik gabe, hedatu du bakea, haizatu nahasdura. Ib. 85. Lau belatxek
khendu nahi zioten sabeletik; bainan yaun batek haizatu ziotzan eta sendatu zioen hek egin zauria. Ib. 72.
Bainan nola uki ondokoek aitzinekoen erakuspenak? Ez othe ziren haizatuak izanen, nola mende guzietako
gauza berri asmatzaileak? Ib. 113. Eta hegastinak jautsi ziren hilikien gainera, eta Abramek haizatzen zituen.
Dv Gen 15, 11 (Urt (ed. 1898) haizatu; Ker uxatu). Horiek dire adarrak, Juda eta Israel eta Jerusaleme haizatu
zituztenak. "Cornua quae ventilaverunt". Dv Zach 1, 19 (Ker sakabanatu). [...] eta harroka baten gainerat
aurthiki behar zutela abiatu ziren. Betbetan itsas kolpe batek haizatu zuen untzia harroka bidetik eta Zipreko
islarat ereman. Laph 60. [Txakurra] lastimaz egoten zan / txarolan bakarrik; / postiari lotuta / geldirik alperrik,
/ apenas izan duben / aizatu bildurrik. Noe 37. Egun ura igaro zuan bere burua zorionezko juaz aien [pobrien]
artian. Gisa onetan aizatzen zituan munduko aiziak Franziskok. Bv AsL 39. Eta haizatu zuen Satan bere lagun
guziekin, egiten zuelarik gurutzearen seinalea. Jnn SBi 112. Erranik da ere otso bat ethorri zela, eta beleak
haizatu zuela hura ere. Ib. 153. Hautematen badiat / hurbiltzen ohoinik, / Eskale, makhiladun, / tzarki bezti
denik; / Saingaz hasten nauk eta / haizatzen tiat nik. Zby RIEV 1908, 769. Egun batez, baratzera / huiatzen dute
lanera [xakhurra], / doan oilo haizatzera. Zby RIEV 1909, 103. Beren gogoko ez dituztenak jo, ken, haiza
Frantziatik eta Frantziako lurretarik. HU Zez 100. Eta bizkitartean zer dugu ikusten han-hemenka? Eskual-herri
betean asko etxetarik haizatua eskuara; utzia, eta utzixea. Ib. 216. Haizatuko zuela gaitza. Ib. 162.
(s. XX). Apezetarik batek erran behar ukan bazuela, zenbeit egun lehenago, norbeit bere athetik haizaturik,
notariak ihardetsi makur zerasala: haizatzeko orde etzuenetz aizkatu? --Haizea bezala igorri dut handik. JE Bur
132 (v. tbn. 152). Hitarik urrun haiza-zak othoi hi baithan den herabea. Ox 44. Badoazi biak / haizatuz uliak. Ib.
104. Buztanaz uliak haizatuz. Barb Sup 71. Lehen bai lehen handik haizatu behar zuela [lamina]. Barb Leg 24.
Gau biurria aizatuko din zuen bekoki bat-egiñen dirdaiak. Or Mi 139. Sasitik aizatzen den basurdea alaxe dabil
muñoz muño Olinpo beltzean, eta atzetik darraizkon zakurrengana itzuli baño len [...]. 'Un sanglier qu'on a
relancé dans ses broussailles'. Ib. 53. Tiro-jasarekin [...] izutu eta aizatu zituen liberalak. Or SCruz 42. Piralaren
gezurrak [...] entzun ditugu Euskalerrian [...]. Gezur oiek aizatzen naiko lana badago, ta ez dira berealakoan
ixilduko. Ib. 86. Zuk Jainko-Bildots [...] bialdu Mikel morroia, [...] aiza dezan suge loia. Or Eus 255. Irrikarkara
ta kantu, loa aiza dezate. "Ahuyentan el sueño". Ib. 46. Ain laster ez deza aiza otzaren ikara, / ark aiza
digun baiño barnetik bildurra. Ib. 134. Neketan aizatuz kea. "Penosamente evita el humo". Ib. 159. Euli-aizatzen
ostoaz. Ib. 318. Zubia zabal bedi / aizatu bearrik ote-dan. "Por si hubiera que expulsar a alguno". Canc. pop. in
Or Eus 21. Neure senar baldarko / laister ez da deustako; / alorrean landa zagun / txoriak aizatzeko. Id. ib. 67.
[Argi xuri zirrintak] laster haizatu baitu gaua haitzetarik. Iratz 28. Ilunbeak haizatuz [...] jin zait Urte-Berri. Ib.
62. Arenganako [...] beldurra aizatu baitidazu egun. Zait Sof 31. Orain atxiki nauten izu-ikarak aizatzeko Yaun
oni eskariak egiten dizkiodan artean. Ib. 27. Nik ez dut aizatu liburu ontatik martiri; obekixago esan nai ba'zenu,
esazu odol-aitorle, odolez aitorle. Or MB IX. Tenploan sarturik, hasi zen Jesus hango sal-erosleen haizatzen.
Leon Mc 11, 15 (Dv iraizten). Argi ta dirdir egiñez aizatu duzu ene itsumena. Or Aitork 276. Etsitzen asi nintzan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
684