A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AHARI-ARTALDE. Rebaño de carneros. Luzaidetik ereman zituzten bortxaz, ahari artalde bat bezala
bahituak mutiko gazte andana bat. Zub 58s.
- AHARI-BURU. a) Cabeza de carnero. Gari-igitean Olite-errian / jan oi zun âri-burua. Or Eus 236. b) "Aari
buruak, arai buruak, los nubarrones redondos que aparecen a la salida del sol (señal de lluvia)" Iz ArOñ..
Goizean Aizkorri gaiñera aari-buruak datozenean, ogeita lau ordu barru lurra bustiko dau. (Aari-buruak dira
laiño-moltsuak, motroka-motroka daudenean). And AUzta 103.
- AHARI-EULI. Mosca borriquera. Artzai batek aari-eulia bezala artu idi uztartuak eta airean bota
zumartxuri baten gañeraño. 'Hippobosque'. Or Mi 57.
- AHARI-IZAR. "Aries, signo del Zodíaco, ariizarra" Lar.
- AHARI-IZTER. Pierna de carnero. Ari-isterra jaten / alegin guztian. It Fab 20. Arister bat janaz. Ib. 254.
- AHARI-JABE. "Adari jabia, dueño del carnero, el que lo trae a la pelea. Jokuak ekitzerakuan, adari jabiak
ezkutau biarra izaten dabe, kontrarixo bixak bakarrik agertu deittian plazan" Etxba Eib.
- AHARI-JOKETA. Apuesta, competición de carneros. Ari-joketa bat. Bilbao IpuiB 267.
- AHARI-JOKO (G-azp; ari-joku V-gip; adari-joku V-gip). Ref.: Etxba Eib (ari-jokua); Elexp Berg (adarijoku).
Apuesta, competición de carneros. "Ari-jokua, pelea de carneros en que median apuestas" Etxba Eib. "Len,
Uberan, adari-jokua urtero izaten zan" Elexp Berg. Bi ari-joko dira / Bizkaian jokatu. EusJok II 125.
- AHARI MOTZ (V-gip; adari motz V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg (adari motz). Carnero sin cuernos.
- AHARI-TALDE. Rebaño de carneros. Aiek ez zirala gudalosteak, aari-taldeak baizik. Berron Kijote 201.
- AHARI-TALKA. Pelea de carneros. Cf. Lar: "Carnero que acomete y topa, ari talkaria". Ari-talka etzaie
bêlaxen âztuko. Or Eus 146. Ari-talka ta zanka nola dan itzegin. Ib. 27. Bere joko gogokoenak ari-talka, aizkora,
arri-jasotze, idi-apustu. EgutAr 4-2-1958 (ap. DRA). Pelota... ari-talka... aizkora-joku... MAtx Gazt 55.
Artzaiak bakarrik ez dira bada aari-talka zaleak. Amezketako apaiz ura [...] artzaiak bezin aari-talka zalea
izango zan noski. Zubill 71.
- AHARI-TEMA. Apuesta, competición de carneros. Ari temaetara ere guziz itxutuak eta txit etziñak
Gipuzkoatarrak. Izt D 180.
- AHARI-TOPEKA (ari-topeka V-gip; A (s.v. topeka); adari-topeka V-gip). Ref.: Etxba Eib (ari-topekia, adaritopekia).
Pelea de carneros. "Ari-topeka ederragorik eztogu ba sekula ikusi, pues jamás hemos visto lucha más
hermosa de carneros" A (s.v. topeka). Aari-topeka bat. Ezale 1897, 330b. Eztago dema bezelako akullurik
nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Naiz dala aberien ari topeka, ollar borroka edo idi dema. Ag G
80. Neu pe orixe [barre eiñ] eingo neban, bada enaz bape aari-topeka-zalia. Ezale 1897, 330b.
- AHARI-ZIKIRO. "Ahar xikhiroa (BN), mouton qui a deux laines" H. "Ahar-xikhiroa, bélier châtré de même
que akher xikhiroa, boue châtré" Ib. (s.v. xikhiroa). Abere txe edo geriaren izenarekin adietutzen dira ari,
moixo, aritxikiro, ardi [...], eta arteliari dagozkion gañerontzeko guztiak. Izt C 167.
Etim. Es tradicional la comparación con lat. aries (Charencey, Unamumo, Schuchardt), recogida por
Corominas en DCEC s.v. red, pero no en red Add., ni en DCECH. Es altamente verosímil que haya que partir de
*ana- (*anari o *anali), es decir, de una forma trisílaba de que da fe también la acentuación anómala arià (frente
a ariá 'el hilo') en zonas occidentales.
ahariki (V, L, BN; Urt IV 251, Dv, H), ariki (V, G, AN; Lcc, IC 445, Lar, Añ, H), aharki (Sal, S, R; Dv), arki
(Sal; Mic 6r). Ref.: Bon-Ond 141 (ariki); VocPir 321; A (aariki, aharki, ariki); Lh (aharki); Lrq /a)ha)rki/.
Carne de carnero. "Carnero, arikia" Lcc. "Carnero, aria ta arkia" Mic 6r. "Carne de carnero muerto" Lar y Añ.
"Viande de mouton" Lrq. "Chair de mouton" H. Geli edo ariki zati bat jaten den bezala. Mb IArg I 388.
Zauste ixilik, zio ark, tontoak zarate, ezi san Julian zeruan zeagok, ta eztik jaten arkirik (201). 'Y no come carne
de oveja'. LE-Ir. Urdaija, koipia, geeli ederra, arikija, ardi ta azaak. Mg PAb 75. Bete zuen bere [...] leizea
arikiz, erbikiz ta aunzkiz. VMg 51. Ardi zarraren puska arikitzat [saldu]. AA II 183s. Sultan zan zakur ausart /
guztizko jalea, / batez ere ariki / gizenen zalea. It Fab 20. Ogi, ardo, ariki, mats eta piku leorrak. Lard 175. Illai
idi edo aarikia eskeintzea. JMB ELG 89. Badakizeia nula behar den aharkia begiratu, gastatzera ützi gabe?
Egunaria 12-9-1957 (ap. DRA). Eguneroko eltzekoa, beikia oparoago aarikia baiño, zezinkia ia gauero. Berron
Kijote 31.
- AHARIKI-LAURDEN. "Aharki-laurden (S), quartier de mouton" Lh.
ahariko (V-m, L, BN), ariko (AN-larr-ulz-erro, Sal, R; Lcc), aharko (BN, S; Dv (BN)). Ref.: VocPir 423; A
(aariko, aharko, ariko); Mdg 150; Inza EEs 1915, 209, 210; Lh (ahariko, aharko); Iz Ulz (aríkua). Carnero
joven, cordero macho. "Borrego, arikoa" Lcc. "Agneau mâle" VocPir 423. "Élève-mouton" Dv.
ariko (G-nav, AN-gip). Ref.: BU Arano e Iz Als (ariko). "Ovinos machos" BU Arano. "Ariko batzuk, unos
carneros" Iz Als. v., con uso adj., AXURI-AHARIKO.
Carnero grande. "Ariko (V, G), carnerazo" A.
aharikote. "Aarikote (V-al), carnero joven" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
68