A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
en los helechales" Etxba Eib.
aitzurkin, azurkin (BeraLzM). "Azurkin (de aitzur), labor de azada" BeraLzM.
1 aitzurko, haintzurko (Urt I 464). "Agricolatio, jorranharítzea, laborántza, jorrátzea, haintzurkóa,
haintzurtzea, haintzurrean harítzea" Urt I 464. v. aitzurgintza.
2 aitzurko (A Apend), atxurko (R ap. A), ailtzurko (AN-ulz ap. A Apend), ailtxurko (AN-ulz ap. Iz Ulz).
"Escarda, azada muy pequeña que se maneja con una mano" A. "Ailtxúrkua, la escarda" Iz Ulz.
aitzurkulu, atxurkulu (Aq (G) A), aitzurkula (A), atxurkula (V-m-al), haintzurkula (BN-baig ap. Lh). Ref.:
A (atxurkula); Lh (haintzurkula); Onaind EEs 1931, 54. Bidente. "Harpón, makoa (AN), atxurkulua (G)" Aq
212. "Harpón o azada de dos o más dientes, atxurkulua" Ib. 266. "Las [azadas] de dos púas (biortzeko, ortzbiko,
atxurkula, lai atxur, aizurrotz) y la escarda aitzutua" 5.º CongrEV 28. Atxurra. Atxurkuluba. Artajorraija.
Galjorraija. Laijak. Mg PAb 148 (en una lista de aperos de labranza).
aitzurlari (G; Lar, H), atxurlari (V, G, R; Lar, Añ, Dv, H), haintzurlari (Urt I 463; a- T-L), atxulari (V),
aitzurrari (Lar). Ref.: A (aitzurlari, atxulari, atxulari); Iz ArOñ (atxurlaarixak). Labrador, campesino.
"Agricola, laborária, nekhazálea, jorralária, haintzurlária" Urt I 463. "Cavador" Lar y Añ. "Gastador en el
ejército, aitzurraria" Lar. "Labrador" Añ. "Piocheur" T-L. "Atxurlaarixak, cavadores; larra-atxurlaarixak" Iz
ArOñ. v. nekazari.
Tr. Documentado en autores meridionales, principalmente vizcaínos, desde mediados del s. XVIII. Al Norte
hay un ej. de Herr (haintzurlari). Todos los ejs. meridionales corresponden a la forma atxurlari.
Beti atxurlari, ta bear egiñaz garbiro bere arto puska irabazi. Cb Eg III 348. S. Isidro atxurlariaren bizitza ta
birtuteak. Cb Senar 14. Atxurlari alperrak legez, zeñen soloa dagoan laarrez [...] beterik. Mg PAb 195. Baña len
ta gero izan zala Adan atxurlarija ta baserrikua. Ib. 149. Nekez irabazten dau atxurlarijak bere ogija. Ib. 149.
Aberats batek [obligaziño] geijago nekezaliak baño, tratulari batek atxurlarijak baño. Mg CO 19. Nekatzalle
atxurlari baten eskua gogortuten dan legez. Añ MisE 176. Atxurlari oek alde egiten dutenean, jango degu ezarri
duten azia. VMg 25. Letra bat bakarra ere ezagutzen ez duten artzain, atxurlari, ikazgin eta oen gisako asko. Izt
C 215. O! Erri jaungoikozko eta atxurlaria, / Atxai burruka kentzen dautsazu ogia. AB AmaE 26. Txit lan asko
egin zuan luzaro, tellagintzan, atxurlari, ardizai, gurigille, esnesaltzalle. Ag G 254. Euskal alorretan dabiltzan
atxurlariyak. RIEV 1931, 641. Hor dira berrogoi bat haintzurlari [...] gerriko gorri, galtza lur kolore batzuekin.
Herr 25-12-1958 (ap. DRA).
v. tbn. Atxurlari: Astar II 156. Zav Fab RIEV 1907, 530. Arr CDoc 165 (ap. Zait EG 1958, 413).
aitzurlaritza (A), atxurlaritza. Oficio de agricultor. "Oficio de cavador" A. Gizon jakitunak guzurra
esaezpeeban, atxurlaritzia da artez artez Jangoikuak emoniko lana, lenengo gizonagandi datorrena. Mg PAb
150.
aitzurle (Lar, Gèze (haitzürle), H), atxurle (Lar, Dv, H), aintzurle (SP (-nz-), Dv (h-)). "Marreur" SP.
"Cavador", "labrador" Lar. "Piocheur, pionnier" Dv. "Ouvrier agricole" Gèze. v. aitzurtzaile, aitzurlari. Ta
ez atxurle ta nekazariak bakarrik; [...] urietako jaun azkar burutsuak ere bai. Ag G 349. Herriko sendalaria
deithu zuten lehiatuki, eta harek atzartasun handiz ikusi zuen, eta erran jenderat itzulirik: "Laur aitzurretako
sakhia du", erran nahi baitzen, lau aitzurleren egun bateko saria hartze zukeela. Prop 1912, 36 (ap. DRA).
aitzurraldi (h- S ap. Lrq; Lar, H), haintzurraldi (Dv, H), atxur-aldi (H). "Labor de la tierra" Lar. "Renda,
segunda cava de las viñas, bigarren aitzurraldia" Ib. "Travail de pioche fait sur une terre" Dv. "Un labour à la
bêche, un bêchage" H. "Piochage" Lrq. Iraul zazue ere barna / eman haitzurraldi bat ona. Leon "Laborari
aita-semeak" (ap. DRA).
aitzurrarazi (S ap. Lh), aitzurrazi (S ap. Lh). "Faire bêcher" Lh.
aitzurraraztu, atxurraraztu (V-arr-oroz ap. A). Escardar.
aitzurre. Labor hecha con la azada. v. aitzur, AITZUR-LAN. Zer eginen dut, neure nabusiak despensaren
kargua edekiten drautanaz geroz? aitzurrerik ezin daidit, eske ebiltera ahalke naiz. "Je ne puis fouir la terre". Lç
Lc 16, 3 (TB ez dezaket aitzurt lurra, Dv haitzurreko, ez naiz).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
674