A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Fransesa, / Haintzur lana denean biziko herresa? Hb Esk 166. Igande egunaren legea kolpatzen, goiz osoak
lanean, aitzur-lanean? HU Zez 13. Aitzur-lanean ez naiteke ari, ta eskean ibiltzeaz lotsatzen naiz (Lc 16, 3). Ir
YKBiz 303.
- AITZUR LUZE (L, S (h-); haintzur lüze S-saug). Ref.: A; Lh (aitzur, haintzur); Lrq (haitzür-lüz). "Azadón" A.
"Longue bêche" Lh. "Pioche à tranchant très long" Lrq.
- AITZUR-MAKILA. "Piolet, aintzur-makhil" T-L.
- AITZUR MEHAR (a. medar A; a. bedar A). "Azada pequeña que se usa en terrenos pedregosos" A.
- AITZUR-MULA. "La partie épaisse où est percé l'œil" H.
- AITZUR-MUTUR (aitzür-müthür S ap. Lh 400). Filo de la azada. v. AITZUR-AHO.
- AITZUR NAGUSI. "Aitzur nagosi, el azadón" A. v. AITZUR-ZABAL.
- AITZUR-NESKA Muchacha bruta. Emakume aietatik bata, Iñazio Marin ezkontzako egunean ezagutu
genduan atxur-neska zan, arako Luisa tuntuna. Ag G 236. Matralla gizen gorridun atxur neska batek: [...]. Ib.
45.
- AITZUR-PALA. "Atxurpala (V-al), azada para cortar pedazos de tierra que se destina a hacer paredes de
adobe" A.
- AITZUR-PIKO. "Aitzur-phiko (BN), pic" H.
- AITZUR PIKOTX. "Atxur pikotx (R), pico, piqueta" A.
- AITZURREAN (H (aitzurran), A; haintzurrean Urt I 416 y 464, Dv, A (que cita a He)). Cavando con la azada.
"Affodere, jorratzea [...] haintzúrrean haritzea" Urt I 416s. "Haintzurrean aritzea, piocher" Dv. "Aitzurren
haritzea, bêcher" H. "Aitzurren, cavando" A (s.v. aitzur). v. AITZURKETAN (s.v. aitzurketa). Haintzurrean
ezin ari naiteke; ahalke naiz eske ibiltzerat. He Lc 16, 3 (Oteiza atxurrean ezin det, Ol atxurrean ezin dut, Leon
haitzurrean artzeko ez nuk on; Dv haitzurreko, ez naiz). Atxurren, laijetan, irabatuten, landara jorraan. Mg PAb
59. Asko emakume dirala, etxean egotea baño, naiago duenak gizartean laian eta atxurrean aritzea. AA I 579
(III 361 aitzurrean aritzea). Goizetik arratsera / beti aitzurrean, / osasun onarekin, / umore onean. It Fab 165s.
Tratuaren antzeak nihor gutik ditu; / Gehienek hobeko haintzurren segitu. Hb Esk 120. Atxurren ala arrikatza
iragoten ibilli. Echta Jos 153. Soloan atxurren edo mokil-joten iarduenean. Ib. 193. Atxurrean edo laietan jateko
aña irabazi egingo likek. Ag G 299. Egingo diat [...] eta ala ere aitzurren baino pozago. A Ardi 68. Aitzurrean,
lurra iraultzen ginduan gizonkiro. Or Mi 94. Arratsean, fraideekin aitzurrean. Iratz 122. Atxurrean jardun aldezue?
NEtx Antz 78. Atxurrean ari zana izarditzeko bildurrik gabe... JAIraz Bizia 53s.
v. tbn. Atxurrean: BasoM 164. Atxurren: AB AmaE 231.
"Atxurrean, a fueras (a la pelota)" Vill.
- AITZURREAN EGIN (atxurrean G-goi; Añ; atxurran V-gip). Ref.: Etxbe EEs 1931, 35; Elexp Berg (atxurran
eiñ). Cavar con la azada. "Cavar con azada, (c.) atxurtu, aitzurtu, atxurrean egin" Añ. "Trabajar con la azada. Ire
eskuak atxurran eitteko baiño tabernarako obiak dittun" Elexp Berg. Beste lan batzuek dira gorputzaren
nekea berezkiro eskatzen duenak, nola diran laian edo atxurrean egitea. AA II 51. Gipuzkoatik neska gazte bat /
segan jokatu nayian, / artan bezela berdin eiten du / atxurrian eta layian. Tx B I 232. Atxurkirtena, atxurrean
egiteko eskuz eltzen zaion makilla. Etxbe EEs 1931, 35. Ezin egin daiket atxurran, lotsatu egiten naz eskean
ibilten. Ker Lc 16, 3.
- AITZURRERA (atxurrera R-uzt; atxurrara V-gip). "Atxurrera, a cavar. Xuáitan da atxurrera" Iz R 285.
"Atxurrara noia" Elexp Berg. Udara bada, ganadu, zerri, egazti eta beste guztien kontuak egiñ ta juten gera
atxurrera edo laiaa lanera. Sor Bar 103. --Ta lanera joaten altzera? --Zetara ba? Atxurrera edo laietara edo
bear danera. Ag G 7.
- AITZURRETIK. De cavar con la azada. "Atxurratik nator" Elexp Berg.
- AITZUR-SARA (atxursarie (det.) V-ger ap. EAEL 139). Arado. Cf. AITZUR-SARAN.
- AITZUR-SARAN. "Atxur-saran (V-ger), arando ligeramente, binando la tierra" A.
- AITZUR-SARDE (BN-baig). "[Azada] de dos púas agudas (bidente)" A.
- AITZUR-SUDUR (aitzür-südür S ap. Lh 400). Filo de la azada. v. AITZUR-AHO.
- AITZUR TXIKI. "Klase askotako atxurrek daus: atxur txikie (landarak sartzeako), [...] atxur sabala (yorrarako
da); landari atxurre (estu bet eta lusea da basoko landarak sartzeako)" Ibarra Dima 262.
- AITZUR ZABAL (A; atxur zabal V-arr ap. Ibarra). "El azadón" A. "Klase askotako atxurrek daus: atxur txikie
(landarak sartzeako), [...] atxur sabala (yorrarako da); landari atxurre (estu bet eta lusea da basoko landarak
sartzeako)" Ibarra Dima 262.
- AITZUR-ZOHI. "Tepe de azada" Asp Leiz2.
- AITZUR-ZULO. Hoyo cavado con una azada. An, aitzur-zulorik ez baitzan; yorraiaz urratutako lur-lorriñik
ere ez. Zait Sof 168.
Etim. Se ha supuesto que en su formación entra haitz 'peña'. Según Caro (Los pueblos del Norte en la
Península Ibérica (Madrid, 1943), 116s.), haitz es componente, no sólo de aizkora, sino también de aitzur ("por
lo tanto ha habido una fase en la que el pueblo antepasado del vasco actual ha usado azadas que tendrían el
mango de madera, pero la parte fundamental de piedra, tal como ahora se usan en pueblos muy primitivos"). Con
todo, no puede afirmarse nada seguro sobre su origen.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
672