A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Oro soldado eta jende eskolatu... / Nork beharko dik gero haintzurrari lotu? Zby RIEV 1909, 230.
(s. XX). --Lehertzen baginio / [satorrari] haintzurraz kabeza? Etcham 62 (189 aitzur). Atxurrez zelaia joaz edo
laiakaz lurra jasotzeko itxurak egiñaz. Ag G 51. Herriko sendalaria deithu zuten lehiatuki, eta harek atzartasun
handiz ikusi zuen, eta erran jenderat itzulirik: "Laur aitzurretako sakhia du", erran nahi baitzen, lau aitzurleren
egun bateko saria hartze zukeela. Prop 1912, 36 (ap. DRA, s.v. aitzurle). Eskuz edo atxurrez atara biar dira
[landara gaiztuak]. Kk Ab I 31s. Ailtzur motx-motx bat / arrotzeko loi-mordoa. Garbiz EEs 1925, 64s. Goizean
aitak esan dit txitxareta joateko, artu ditut aitzurra eta potua, atera naiz kalera [...]. Ill Testim 8. Sorbaldan
atxurrakin [...] dator zulogillea. Jaukol Biozk 50. Pellok aitzurra dabil begirapen bage, / epurditik erauziz an
diran landare. Or Eus 284. Aitzurrez lurra landu. Ib. 104. Aitonak zeatzen zitun atxurrez goldeak iraulitako lurmokor
ezkoak. TAg Uzt 256. Lañoa eta langilea, aitzurrari lotzeko lotsatzen etzena. Zub 87. Aitzurrarekin eldu
eta buelta ematen genioten [ildakoei], eta gero lur pixka batekin doi-doi estali. Salav 84. Esku idor batzu zituen,
aitzur eta palaren ibiltzen usatuak. JEtchep 81. Baserritan batzuk aitzurraz ziarduen baratze batean. Osk Kurl
113. Gaurko gaztiak maite baititu / motorra eta trakturra; / hau berriz beti hementxe dago / dirudun gogolaburra,
/ nik sasira botako ditut / gaur sega eta aitzurra. Mattin in Xa EzinB 132. Segarekin ta aitzurrarekin /
lan egiten ginueno, / zorrik ez ginuen nehon. Xa EzinB 132. Ez duzu ur garbirik aterako atxurrakin emanez; utzi
bere kasa, bera argituko da (AN-larr). Inza NaEsZarr 692.
v. tbn. HerVal 99 (aizur). Echag 61. It Fab 101. Bv AsL 127. Arr GB 116s. Elsb Fram 136. AzpPr 131. Tx B 33
(213 atxur). JMB ELG 68. Iratz 178. Zait Sof 192. Salav 18. Ibiñ Virgil 90. ZMoso 34. Berron Kijote 28. Atxur:
Astar II 204. Izt C 178. NecCart 3. Elzb Po 196 (h-). JanEd I 56. Muj PAm 47. Altuna 51. SMitx Aranz 70. Uzt
Sas 84. Haintzur: Oxald "Kilo-egilearen kantuak" (ap. DRA). Ox 168 (169 aintzur). Zerb IxtS 101.
+ atxurra (V-gip). Trabajo, labor hecha con la azada. "Atxurra, atxurria. Atxur lana. Atxurria baiño obe da
neskatia" Elexp Berg. "Atxurrarako mutill edarra da" Ib. Cf. Prop 1912, 36 (ap. DRA s.v. aitzurle): "Laur
aitzurretako sakhia du", erran nahi baitzen, lau aitzurleren egun bateko saria hartze zukeela. v. AITZUR-LAN,
aitzurre. Cf. AITZURREAN, AITZURRERA. Zer eginen dut, nausiak khentzen darotanez geroz ene
kargua? haitzurreko, ez naiz; eskatzeko, ahalke. Dv Lc 16, 3 (Leon haitzurrean artzeko, IBk, IBe aitzurrerako).
Atxurrak dakaz maastijak ta oneen ardaua. Atxurrak dakar linua edo jaazteko duin duina. Nekezarijak
gizenduten ditu idijak, okela ona jaateko. Mg PAb 149. Bernardo Errekalde / ta Pello Errota / biyak bertsuak
jartzen / jaun onen kontra, / kontestatuko diye, / ez diyo inporta, / atxurrerako baño / obia dago ta. AzpPr 106.
2. atxur (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). (Fam.). Borrachera. "Bart ikusi neban zure laguna atxur aundi
batekin, anoche vi a tu amigo con una gran merluza" Etxba Eib. "Atxur dezentia karriau giñuan atzo" Elexp
Berg. --Badakit beiñ ardoa edango balu, gure senitartean laster sartuko litzakela. --Bai, bai; zuk atzo ere
"atxur" ederra bazenduen zedorrekiñ. Urruz Urz 55. Beste batek barriz, ardao-zalea izanarren, ezeban iñoiz
katurik edo atxurrik edo sapalorarik edo moskorrik artuten. Ezale 1897, 198b.
3. (V, G), atxur (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). Cuchilla de afeitar. "Maquinilla de afeitar no automática.
Atxurrakin kentzen da onduen bizarra" Elexp Berg. Cf. BasoM 128: "Amabost egunekoa baiño aundiago
askotan bizarra, ta batzuek labanarekin kendu, eta besteak atxurra-moduko tresna txiki orrekin".
- AITZUR-AHO. Filo de la azada. "Le tranchant de la houe" H. v. AITZUR-EZPAIN, A.-MUTUR, A.-SUDUR.
- AITZUR-BEGI (H; atxurbegi G-goi ap. Etxbe). "Œil" H. "Atxurbegie. Atxurrak lanerako ortzetik eskulekue
sartzeko zulora bitartean izaten duen estu-unea (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35.
- AITZUR-BURU. Mocheta. "Atxurburua, atxurrak lanerako ortzaren beste aldetik izaten duen burua (G-goi)"
Etxbe EEs 1931, 35.
- AITZUR-EZPAIN. Filo, borde de la azada. v. AITZUR-AHO. Atxur-ezpañez zuztarretik jota, lurpetik
aterako ditu. Bijoaz alde batera masalastoak eta bestera zuztarrak. TAg Uzt 291.
- AITZUR-GANGA (BN, Sal, S). Ref.: A; Lh 400. "(Sal), mazo de acero de la azada" A.
- AITZUR-GIDER (L ap. Lh 400; a.-kider AN-erro ap. AEF). "Mangos de azadas (aitzur kiderrak)
(AN-erro)" AEF 1926, 9. v. AITZUR-KIRTEN.
- AITZUR-KIRTEN. Mango de la azada. "Atxurkirtena, atxurrean egiteko eskuz eltzen zaion makilla" (G-goi)
Etxbe EEs 1931, 35. v. AITZUR-GIDER. [Esku] laija, atxur ta askora kirtenakaz azaldubak. Mg PAb 48s. Ta
azkenean, atxur kirtenakaz, dsartada galantak emoteutsiezen erdiko zaragidunei... zaragi gañean. Ag Kr 60.
Gizon ta emakume, beren besoak atxur kertenaren gañean tolestatuta, eztaietakoai begira gelditu ziran danak.
Ag G 44. Zerbait egin edo jaso bear dezula: etxea, lantegia, borda, atxur-kirtena, nai dezuna... basora bear
dezu. Munita 22. Besoak aitzur kirtenaren gainean. Osk Kurl 83.
v. tbn. Atxur-kirten: Otx 105.
Bruto, inculto. v. kirten (3). --Bai! [...] ori saiatzen da ikasten [...]. Ondo egiten dik --esan zuan amak-- ez,
i bezala izango duk, atxur kerten ori... Apaol 48.
- AITZUR-KOLPE. Golpe de azada. v. aitzurkada. Nekazari: / nire hitza / zure haitzur kolpea da. Azurm
HitzB 62.
- AITZUR-LAN (atxurlan Añ, haintzur-lan Dv). "Labor [...] de tierra, etc., (c.) [...] lurlana, atxurlana" Añ.
"Piochage" Dv. Atxur-lanean egoala gizon on au, aror non topatu eban urregorrizko joia [...] bat. Añ MisE
239. Zertako eman mintzo ezin ikhasia, / Doiean badu haurrak eskaraz astia? / Zertako Española, zertako
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
671