A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
3. En longitud. Etxe gora bat da, bi estai bederen badituzkena, bainan gora baino puska batez hertsiago, ez
hain barna ere aitzin-gibel. JE Ber 56. Ez da handia pikor hura: zabalerat, zentimetra bat eta erdi; aitzingibel,
zentimetra bat ez arras; zentimetra erdi bat gain-beheiti. JE Med 37.
4. Aitzin-gibel, ezker-eskuin, / gain ta barne / neurtzen ari nauzun Begi. "Por delante y por detrás". Or BM 28.
II (Sust.). 1. (SP), aintzin-gibel (Dv, A). (Pl.). Partes delantera y trasera. "Le devant et le derrière" SP. "Antzingibelak,
les devants et derrières d'un lieu quelconque" Dv. "Aintzin-gibelak, las partes anterior y posterior de un
lugar" A. Nurat nahi juanik ere [zamaria] eror eta ützülarrika, / aitzin gibelez ez kuka, sal'zak fite edo trüka.
"Il ne se cabre ni du devant ni du derrière". ChantP 350.
aintzin-gibel (Dv, A). (Fig.). "Aintzin-gibelak [...], au fig., les faces diverses d'une affaire" Dv. "[...], los
aspectos diversos de un asunto" A. Utzten ditut plazer haren aitzin-gibelak, anarteraiñoko eta ondoreko
egitekoak eta atsekabeak, handiak baitira. Ax 383 (V 251). Eta "tasun" auek eta aitzin-gibel aiek dituelako,
orregatik izaki au da bakarra, bakoitza, kidekorik eztuena. Vill Jaink 66. Jainkoaren auzi au, aitzin-gibel
askokoa da, eta saiets guztietaik eldu nai izan diot. Ib. 9. Beste bide bat, zabalagoa oraindik, aintzin-gibel
askoduna gaiñera. Ib. 117.
2. "Aitzin-gibelak sendoak ditu gizon ark, aquel hombre es muy fuerte (B)" A EY III 293.
- AITZIN-GIBELA. Adelante y atrás. "Aintzin bigela aunitz ibiltzen gera (AN-5vill)" Gte Erd 31.
- AITZIN-GIBELEKO. a) (Que es) de cara y a sus espaldas. Hitz gaixtoak, aitzin gibeleko gaizki erranak,
urgoiak, eranzuteak, liskarrak [...]. "Injurias, oblocutiones, reprehensiones". SP Imit III 35, 2.
b) Anterior y posterior a. Darabilen hauziaren muina ez da, azken buruan, Espainiako gerratea besterik:
gerratea eta gerratearen aitzin-gibelekoak. MEIG VIII 34.
- AITZIN-GIBELETAN. Delante y detrás. Tronuaren erditsuan eta inguruan ziren laur animalia begiz
betheak aitzin gibeletan. He Apoc 4, 6 (Dv aitzin gibeletan; Lç, TB, Echn, Ip aitzinean (e)ta gibelean; Ur (G y
V) aurretik (e)ta atzetik, Ol, Ker aurre atzetik, IBe atze eta aurre). Eta etzen bozkariozko eta musikako xirola eta
soinurik errepikatzen etzutenik arkaen aitzin gibeletan. Lg I 300. Apaindurik, / Zaia zikinak kendurik! / Xingolak
aintzin-gibeletan / Mantelinak galtzar-azpitan, / Apaindurik. Monho 34. Bigarrenak bi taula badauzka aintzin
gibeletan, bera "zanduitx" dagola erdian. Larz Iru 64.
aitzin-gibelka, aintzin-gibelka (Dv). 1. Del revés. "Aintzin-gibelka ezartzea, mettre une chose le devant
derrière" Dv. Aintzin-gibelka itzulikaturik. Herr 18-5-1961 (ap. DRA). Guk ez dugu ele-iraulketarik,
oraingoek ala egozten badigute ere; ez duguz ipinten itzak aintzin-gibelka. Or in Gazt MusIx 26.
2. "Aintzin-gibelka ibiltzea, aller à reculons, c.-à-d., devant derrière" Dv. "Ez dute aintzinatzerik; aintzin
gibelka erailki dira (BN-arb)" Gte Erd 31.
3. (Sust.). Vaivén. Urdin-urdina, ez [itsasoa]; osoki laua ere, ez. Urak, bere aitzin-gibelka ezin geldituzkoan
nun-nahi egiten daizkon izuren hegiak, erran zinezake zilar-biziz dituela. JE Ber 81.
aitzingidari, aitzinkidari (Lar). 1. Guía. "Conductor, el que lleva" Lar. Izar berri bat dutela / Bere
aitzingidari. EZ Noel 54. Hura da gure kapitaina eta aitzin gidaria, helduko eta lagunduko zaiku. "Dux noster &
praecessor". SP Imit III 56, 6 (Ch aitzindari, Mst aitzinetiko). Gorphutzetik horren arima separatzen denean,
merezi dezan sartzea Zeruko Glorian, aitzingidaritzat duela Jesu-Kristo gure Jauna. Brtc 271. Disputa handitan
izatu baitziren [burua eta buztana] / Aitziñean zoiñ ganen zen. / Burua orduraiño bethi / Zen izan aitzingidari.
Gy 228. Ez diet lehen esanei oraingoan deus kendu nahi, baina, halaz ere, erakutsi nahi nuke izan dituela bide
horretan aitzin-gidari zaharrak. MEIG V 59.
2. Precursor. Iaunak hautatu zintuen [Iaundoni Iauni] / bere aitzingidari, / eta bere ethortzeko / bideen
aphaingarri. EZ Noel 161. Hura [Jondoni Joani Baptista] zen gizon bat Jainkoak igorria Juduei Jesu-Kristoren
ezagut arazteko, eta Jaun haren ethortzera gizonen preparatzeko eta hargatik da deithua Jesu-Kristoren
aitzingidaria. CatLav 423 (V 201). Aintzingidari saindua [Jondoni Joani Batista], zuk egun / Atzar gaitzazu gure
lokumatik. Monho 160. Jaunaren aintzin-gidari, / Gorenaren profetak. Ib. 106. Euskal literaturan Jauregi izan
da batipat, joeraz, hizkeraz, neurriz, ez gaiei buruz, giro berrien aintzingidari. MEIG IX 44.
(Fig.). Oinetako lur hau ikara dabilkigu eta ez dira oraindik ixildu dardara berrien aitzin-gidari datozen
trumoi-hots ilunak. MIH 334.
3. Superior, jefe. "Agere primas partes, buruzagi vel aintzingidari izatea" Urt I 455. Bere aitzingidariak
gogotik eta bihotz onez obeditzen estituenak erakusten du estuela haragia ungi hezia. "Suo superiori". Ch III 13,
1 (SP superior, Mst gehien, Echve agintari). Hark egiten gaitu obedient gure aitzingidarien alderat. "Praelatis".
Ib. 5, 7. Erran zuten Lazedemoniako aitzingidariek. ES 168. Zorigaitz herri huni / Zeren aitzin-gidari / itsugidari
itsuak / Izan diren hautatuak. Monho 54. Alde batetik aitzinkidariak artubak, eta bestetik naspillak janak.
Sor Emigr 92.
aitzingidatu, aitzinkidatu (Lar). "Conducir, guiar" Lar.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
664