A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ahapaldiztu, apaldiztu (Lar). "Maldecir" Lar.
ahapalez. En voz baja. v. AHAPEZ. Anton (Ahapalez). --Ontsa ezagutua duka hoteleroa? Larz Iru 70.
ahape (Dv, A), ahope, agope. En voz baja, cuchicheando. "Ahape, manière de parler à voix basse" Dv.
"Hablando en secreto o al oído" A. v. ahapeka. Kolko ontan bakarrik / aope zagozan orrek / laztanki, emaro,
daragidazu / arnas-egiñik gozaro. Gazt Olerti 1961, 286. Etxun nintzalako bean / lurrak eustan amesean / zurtz
egoala esan agope: / adiskide atsegiña. Atutxa Mugarra 73.
En secreto. Ordurarte isilik eta agope jabon leben naikunde okerra alkarri iragarri egin leutsaen. Euzk
1929, 121 (ap. DRA).
- AHOPEAN (V, G, AN; aopeien V-arr; agopean V; agopeian V-gip). Ref.: A; A EY III 335; Iz ArOñ
(agópeian); Etxba Eib; Elexp Berg (ao); Gte Erd 130. a) En voz baja; entre dientes; en secreto. "En secreto, en
voz baja" A. "Entre dientes, de manera que no se entiende" Iz ArOñ. "Aopian esan, ixilka esan. Alabiak etxetik
alde ein jauela esan zostan aopian" Elexp Berg. "Aopian berba eiñ, hablar entre dientes, sin vocalizar bien.
Enotsan ezer entendidu, aopian berba eitten dau ta" Ib. "Aopean pasatzen du dena, ez zaio entenditzen (G-azp),
aopean dana jaten du (G-azp)" Gte Erd 130. Tr. Al Norte sólo se documenta en Larreguy y Goyhetche. La
forma más usual es a(h)opean; no hay ejs. de aha-.
Jesusek ihardetsi zion ahopean, eta ohiko bere arraitasunarekin. Lg II 254. Hitz ahopean erran hauk. Ib. 254.
Aopian bati edo biri esan ezkero, pekatu azaldauba ta jakiña. fB Ic II 184. Eta biek, gaitzituak, ahopean
zerraten: / oillar madarikatua! luze ez duk kantaturen. "Entre leurs dents". Gy 78. Larrosa batek antxe /
ziraustan aopian: / artu nagizu, jauna. AB Olerk 334. Patxik lotsaturik esan zuan zerbait aopean. Apaol 102.
Zerbait ere aopian esan zuan, baña etzioten aditu. Urruz Urz 31. Bakarrik dagoalakoan aitortzen ditu, aopean,
bere ondamuak, bere dollorkeriak. Ag G 211. Eta izketa bat egin ondorian, ala diyo abopian. Iraola 79.
(Ezkerrera juanaz abopian itz-egiñaz) Lau milla duro! Lau milla duro! Alz Burr 37. Berak iztunari, aopean
zerbait jakineraziz, geratu eragin zion. A Ardi 49 (116 agopean). Aopean esaten dituenaz. Zink Crit 81.
Atxurrean ari zanean-ta; itzai zebillenean-ta... Aopean... ixillik [egiten zituan bere bertsoak]. Lek Y 1934, 403.
Erantzun eutsan aopean, ozta entzuteko bestean. Erkiag BatB 54. Itz oek esaten dira aopean, goraki esaten
eztirenean, an biotz barrenean. Vill Jaink 134. Aopean izketan asten da. NEtx LBB 107. Aopean Gabon! esanez
ba doa atea itxiaz. Lab SuEm 174. Beti-ere aopean mar-marka errezuan ari balitz bezela. Berron Kijote 55. Hau
lana! --dio ahopean. MEIG IX 108. Honek, egia argiegiak ito eta beste egia muga-gabeak ahopean somarazten
ditu. Ib. 130 (en colab. con NEtx).
b) (Tener, guardar, etc.) en silencio. Naiago zukean aopean dana gorde, ari aurrenengoz adierazi arte. TAg
Uzt 97. Mintzoa aopean zuur lotu zuen. Ib. 48. Aopean eukiko zuelako itza eman eta... orra! Loidi 100.
Kontakizunen sailean bada sorta honetan non hauta, Brabanteko Jenobeba ahopean gelditzen bada ere, lehen
ahotan hartua dugunez gero. MEIG IV 133.
- AHAPEKO (Dv), AHOPEKO (V-gip). A) (Adnom.). Cuchicheante, dicho en voz baja, en secreto. "Aditu dut
zuen ahapeko solasak" Dv. "Aopeko kontuak euki" Elexp Berg. Beren arteko mintzoa aopeko marmarreta
izan oizan geienbat. Ag G 273. Aopeko mintzo ixillez. TAg Uzt 139. Agopeko mintzo bigunean eta zearbegiratuz
asi zitzaion. Ib. 206.
B) (Uso adv.). Zer ote dio, zer esango / illargiari, aopeko? Loram 118. Laister igarri zion ordea Madalenek
Engraziren xede biurriari, edozer zirtzilkeri aopeko artuta etortzen asi baitzan. Etxde JJ 201.
C) (Sust.). a) "Aopeko, aopekuak, confidencias. Aspaldixan zure arreba bixak egundoko aopekuak dauzke"
Elexp Berg. Erregeri esan zion: "Errege, aopeko bat dut zuretzat". Erregek "Ixo" esan zion; ta arekin ziranak
oro irten ziran arenetik. Ol Iud 3, 19 (Ker, BiblE isilpeko mandatu). b) Susurro. Zure goitar bizitzaz / aopeko
eztitan / irakas nagizu. Onaind MEOE 733.
- AHOPEKOTAN. Hablando en voz baja. "Aopekotan ibili, jardun..., andar cuchicheando. Joxepa ta Antoni
aopekotan ibilli die meza ostean da itxuria badago zeoze" Elexp Berg. Ai, zein gozo gauden, aopekotan! Ldi
BB 122. Askotan berari begiratu ta itz-erdika ta aopekotan somatzen zituan izeko-osabak. NEtx LBB 37. Beren
etxe-aurrean exerita [...] aopekotan egon ziran. Ib. 32. Aidea aopekotan egoteko aukerakoa zuten gazte biak. Ib.
44.
- AHOPEKOZ. En voz baja. Lurrari esan ei eutsan aopekoz, eta gero zulua lurrez bete. Otx 120n.
- AHOPERA. A la boca. Cf. AHAPETIK (b). Arretaz luzatzen ziozkan belarriak aopera, itzik ez galtzearren.
TAg Uzt 176.
- AHAPETIK (L, BN, S; Dv, H; ahapeti Arch ap. DRA; ahopetik AN-gip, L, BN-lab, S; aupetik R; agopetik Varr;
agopeti V-arr; kaapetik S). Ref.: A (ahape, ahopetik, aupetik); EI 207; Satr VocP; Gte Erd 130.
a) En voz baja; entre dientes. "Aupetik (R), cuchicheando, en secreto, en voz baja" A. "Aapetik, en voz baja,
entre dientes" Satr VocP. "Agopeti in dau berba (V-arr), agopetik esan dau (garbi ez) (V-arr)" Gte Erd 130.
Tr. Documentado en la tradición septentrional y en Orixe.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
64