A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
AITZAKITAN, AITZAKIAREKIN, AITZAKIAZ.
Zorigaitz zuentzat, eskribau eta farisau hipokritak, zeren iresten baiditutzue alargunen etxeak zuen orazione
luzeen atzekian. He Mt 23, 14 (Echn otoitz luzeak 'iteko aitzakian; TB otoiz luzen egiteko estakuruan, Hual
pretestorekin). [...], zeiñek, maiz eziñtasun edo inposibilitate itxurazko baten atzekian, ez baitute nahi solamente
bizitze debotari lotzera pensatu ere. He Phil VII (ed. 1853, X aitzekian). Funts-gabeko eginbide baten aitzekian
inkietatu eta nahasi nahi baitzaitu. He Gudu 118. Santuen aitzakian [...] fede ta lotsa gabe, Jainkoaren ofensa
nazkagarriak ta Santuen desonra itsusiak nai edo erakarten dituzte. Cb Eg III 359. Jainkoa hondratzen zuelako
aitzakian, gaitz itsusi asko eragitea-gatik. Ub 36. Hunen ondotik mintzatzeko / Nor zen diñe justizian, / Erretor
on baten galtzeko / Zenbait hitzen aitzakian? Monho 44. Jaiera edo debozioaren aitzakian goiza igarotzen badu
ezer egin gabe. AA I 587. Jaunaren miserikordia andia dalako aitzakian, aienatzen dezu zere biotzetik
Jainkoaren itza. AA II 597. Eguraldi gaiztoaren aitzakian. Izt C 347. Illuna gañean zalako aitzakian inguruko
errietara bialdu zituen. Lard 400. Biltzen du azienda hamabortz guzian, / Bertzerik ere saltzen hekin aitzakian.
Hb Esk 115. Lurraren aitzakian, urgulua eta nausi izan nahia ziren yokoan. Hb Egia 44. Eta hortakotz igorriak
izatu ziren, tokirik etzelako aitzakian, etxe batetik bertzera. Jnn SBi 11. Danak emen ditugu / oraingo aldian, /
burnizko bide traste / oien aitzakian. Xe 223.
(s. XX). Tolos'aldera maiz bajatzen zan / deus gutxiren aitzakiyan. Tx B I 144. Bazterrak nasten dabillelako
aitzakian, lotuko dute. Ir YKBiz 391. Norabait joan bearra zutelako aitzakian, istillu aspergarri artatik aldendu
ziran. TAg Uzt 41. Langilleak batbatean zuzendu ditue gerriak, ikusmiñaren aitzakian, atsedenaldia artuz. Ib.
81. Ain zuzen ere orretxegatik utzi nikan artzaingoa ajien aitzekian. Etxde JJ 41. Pixa egiteko aitzakian atera
nintzan eskolatik. Uzt LEG 61. Inguru hauetako artzain gehienak harat biltzen dira. Artzain ez dena frango ere
ba, haragiz asetzerat, artzainen aitzakian. Xa Odol 233.
v. tbn. Or Aitork 193.
(Precedido de part. o adj.). Egun batean, andre negartiarekin solasaldi bat egin aitzekian, etxera deitu zion.
Etxde JJ 22. Ta aren txiro aitzekian nire ogasunaz gabetu nai niñuzuten. Ib. 77 (v. tbn.78).
- AITZAKIAREKIN, ATXAKIAGAZ. (Precedido de gen. u oración subordinada; en el 2.º caso, si el vb. está
conjugado, éste lleva suf. -(e)lako, y si se trata de un sust. vbal., -t(z)eko). Con la excusa (de), bajo el pretexto
(de). v. AITZAKIAN. Eta aranzazko koroa gogor bat ifini zioen bere buruan, [...] bere burua Juduen Errege
egin zualako aitzakiarekin. Ub 88. Ezagutzen dezu, batere lotsarik gabe egingo dizkitzula ongi ez dirudien
mirapilliak, gaztañak, ta sagarrak ateratzeko aitzakiakin. AA III 553. Baina inok ukatu ezin legi pasiuaren
atxakijagaz gauza txaar asko egiten diriana. fB Olg 32. Zer esan, arako jaijegunak karobija sutan artuten
dabenian, laguntzeko atxakijagaz juan oi diranak gaitik, egubarterik geijeena nasaitasunian igarotera. JJMg
BasEsc 119. Orregaitik [...] guraso askok, interes begitandubeen atxakijagaz, [...] eta isten deutsee euretara
[bigiretara] juaten. Ib. 115. Alkarregaz ezkontzeko atxekijagaz. fB Ic III 328 (363 ezkontza atxakijagaz). Alabiak
ez eban gura [baru bat egitia], ezin ebalako atxakijagaz: bere eziña barriz ez zan besterik, ez guria baño. Ur
MarIl 105. Emakume eder aiek, zerbait saltzeko aitzakiarekin, Israeleronz joan ziran. Lard 103. Tellatu ta ate
berria egiñ bear zitzaizkiolako aitzakiarekiñ, zarrak kendu ta berririk egiñ ez. Urruz Zer 117. Astia irakurtzen
emateko aitzakiakin, basopeko itzalera joan zan. TAg Uzt 263. Joanategi soldadoak, kontrabandoaren
aitzakiarekin, portuetan hil zuen Beñat gurea. Arti Tobera 278. [...], eta oien aitzakiakin Jainkoa bera ukatzea.
Vill Jaink 32. Poli, Donostiako kaieko umezurtz bihurria, itsasora darama egileak, ihes egiteko aitzakiarekin
bada ere. MEIG II 105.
v. tbn. Gco II 16. Anab Aprika 24.
(Precedido de oración de relativo). Emakume arraio arek, Pako anaia zuan aitzakiarekin, etzuan erdijantzirik
agertzeko lotsarik. NEtx LBB 71.
- AITZAKIAZ. (Precedido de gen. u oración subordinada; en el 2.º caso, si el vb. está conjugado, éste lleva suf. -
(e)lako, y si se trata de un sust. vbal., -t(z)eko). Con la excusa de, bajo el pretexto de. v. AITZAKIAN.
Hainitzetan horrelakoek buruan sartu duten ustezko ezinaren aitzakiaz eztutela orhoitu ere nahi bizitze debotari
lotzeaz. SP Phil b 4v. Onak dirialako atxakiaz. CrIc 52 (v. Mg CC 127 konfesore ezagunik etzedukalako aitzaki
edo estalkiaz). Yesusek eriak yai-egunean sendatzen dituelako, asarretzen dira Yuduak, ori lan-egitea ta beraz
yai-egunean debekatua dalako aitzakiaz. Ir YKBiz 104. Ez ken iñori eskubiderik. / Dunak dezala berea. / Pobreaitzakiz
ez euskaldunoi / leñargia uka, ordea! SMitx Aranz 77. Jaian atxakiz nai ete dozun / bideko laguntasuna.
BEnb NereA 220. Medinako Fray Bartoloma domekarrak Inkisiziora salatzen, ez-siñesgarritzat artzen ziran gai
batzuen aldezle zalako aitzakiz. Gazt MusIx 57. Urrengo egunetan, Anjelen berri jakiteko aitzakiz, egunik
utsegin gabe, an joaten zan mutilaren etxera gure neskatxa. NEtx LBB 143.
- AITZAKIAZKO. "Qui est de prétexte. Zure aitzakiazko solasak etzaizkitzu deusetan baliatuko, les paroles de
prétexte que vous avancez ne vous serviront de rien" Dv.
- AITZAKI-EMAILE. Persona que presenta una pega o queja. Aditu zituan aien aitzaki arrazoi-moduak
Kardinalak [...]. Gero [...] aitzaki-emalliak [...]. Bv AsL 197s.
- AITZAKI ETA MAITZAKI. Buscando pretextos. Amerikarrak, Guamen etzuten atzerritarrik ikusi nahi.
(Ondo zeok, e!). Aitzaki ta maitzaki, anka egin izan bear zuten Kantabriako buruñurdunak. Olerti 1961, 157.
Aitzeki ta maitzeki, zu lurra baño ustelagoa (AN-ulz). Inza EsZarr 168.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
632