A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Kardinalak. Bv AsL 197. Zuen erriko janarik / beti dizkie aitzakik; / nik eztizkiat nai ta / jaitzak ik. P.
Amezketarra Auspoa 54, 83. Guztiak ezkongaitan / txit prestubak dira. / Ezkondu eta gero / aitzekiak milla. Sor
AKaik 116. --Biantxa polita dezu, adiskidea. [...] --Biar izango ditu amairu illabete. (Alderdi guztiak
begiratuaz). --Itxurazkoa da. Eztu aitzekiarik. Ag G 86. Biyak txit onak zeuden / egiya esateko, / etzegon
aitzekirik / kozinerantzako. JanEd II 101. Etxian da kanpuan / tabernan t'elizan, / bi urtez zaitu zaitut / zu nola
zabiltzan; / beste aitzakiyarik / ez dezu deus izan: / piska bat mudakorra / gaur askoren gisan. Tx B II 161. Artu
liteke lurrean, ainbat / aitzaki duen apeza. "Un cura que no tenga mayores defectos". Or Eus 422. Biotz-eragin
sendoa baitute ordea, aitzaki ortatik lekura daude. "Las redime, sin embargo, de ese escollo que apunta, la
caudal corriente de sentimiento que las empapa". Or BM 22. Lan kontuan ordea, Piarresi ezin leioken aitzekirik
jarri eta eztiñat uste beste arrazoibiderik gabe ken nezaiokenik. Etxde JJ 82. Aitzaki batzuk asieran baña ondo
daukazu burua, prosan asi-ta bertsoz amaituz, zu, neretzat eredua. In SM Zirik 96. Libre zeukan [Polik] nai aña
jatea ta pastel ta txotxo osoak jan naita ere ez lioteke aitzaki aundirik jarriko. Anab Poli 77. Uste al dezu garaiz
iritxiko gerala bazkaritarako? galdetu nion txoperrari. Nik, egiazki, ez nuan aitzakirik berarentzat. Galdera
orrekin nik nai nuana zan ginjoazen bezin azkarrik jarrai zezan. Anab Aprika 96. Geure lan edo ofiziotan /
danok ditugu aitzakiak / aspertzen gaitu bizimodua / lana eginda ateratziak, / ariñaguak dirala uste / besteren
bizibidiak. And AUzta 113 (v. tbn. 137). Etxeak etzeukan aitzakirik. Etxe ederra zan benetan. NEtx LBB 39.
Ganaduaren aitzaki danak / lenengo adierazi. Uzt Sas 200. Mundu onetan etxe geienak / dute zerbait aitzakia. Ib.
39. Ura egur neurtzen ari bazan, etzuan ez saltzalleak eta ez erosi zituan arotzak ere aitzaki aundirik izango.
Gizon jatorra zan ura ta zuzena. Ib. 337. Eguraldiak ez du aitzakiarik. Haize epelak badu halako udaberrisusmo
goiztar bat. MIH 135. Dmytryken lanak ez du aitzakiarik: hitzaldi bikaina egiten digu. MEIG I 196.
"Atxiki (L-ain, B) culpa" A. An egon giñan amabi egunez kartutxoen begira, ta ez ageri. Noren aitzakiz?
Enaiz oraindio jabetu, baño jabetzeko bidea izango da. Or SCruz 66s.
Bai gutxi dakizula, Santxo, zalduntzarekiko aitzakitan. [...] Isildu ta eraman onekoa izan zaite. "De achaque
de caballería". Berron Kijote 194. Begi-itxiriki batean garbituko dizkitzut aitzaki oiek guziak. "Todas vuestras
dificultades". Ib. 19.
- AITZAKIA HARTU. a) Personak klaru biar / leuke jokatu, / ez zenbatek bezela / atxakia artu. / Jentiak euki
eban / ainbat erreparu, / argaitik esan eben: / Ak irabazi du. (Interpr?). EusJok II 78.
b) Tomar como excusa, tomar por excusa. Laister asi zen, zerbaiten aitzeki artuta, Etxahuniara bear baiño
geiago lerratzen. Etxde JJ 109. Askok lan ori aitzaki artu / ta utzi beste guziak. Uzt Sas 179. Ez da ibili bere
burua [...] goratu beharrean Jesusen bizitza aitzakia harturik. MEIG II 59. Esquilache hartu du aitzakia maite
dituen gauzak goratzeko. MEIG I 192.
- AITZAKIA EGIN. (Precedido de gen.). Pretextar, poner la excusa de. "Qui non potest coire culpat naturae
mulieris labra, alua ezin io dezakenak alupizarraren atzékia subaud egiten du" Urt I 468. Trabaillatu nahi
etzuenak, otzaren atxakia egin zuen: barutzera herabe zuenak, buruan min zuela erran zuen. Ax 51 (V 33).
Konfesiyuan esan / dena dan moduban, / iñoren aitzakirik / ez egin orduban. Ud 92. (Sin egin explícito).
Uztarriari paltak billatzen / ibilli zaitez poliki, / iri oiek zer janda dabiltzan / jendiak baldin baleki; / debildadiak
ematen dizten / buruko miñak izaki; / besterik eziñ asmatu du ta / uztargillien aitzaki. In Uzt LEG I 207.
(Con completiva). Etxekoai ustekabeki azaldu nai zitzaiela egin zun aitzeki, baña Beltranek ba'zerabilkin
aspaldi artan beste zerbait buruan. Etxde AlosT 86.
- AITZAKIA EGOTZI. Achacar, echar la culpa. v. AITZAKIA EMAN. Beraz etzaiote bear atxakia egotzi
lurrai, zergaitik ez diran artarako gai. 'No debe pues imputarse el defecto a la tierra'. Izt C 138.
- AITZAKIA EMAN. (No se han incluido en este apartado ejs. del tipo aitzakiak eman 'dar excusas, excusarse').
a) (Con complemento en dat.). Echar, achacar la culpa (a algo, a alguien). "Atxikia eman (B) echar la culpa a
alguien" A. Cf. supra (2).
Eztugu bertzeri zer atxakia emanik, eta ez zer hoben egotzirik, geureak ditugu faltak. Ax 563 (V 360). Eta
neurk dut falta, eztu bertzek parterik: ezin demaiot bertzeri atxakiarik, neurk neure burua galdu dut. Ib. 595 (V
383). Ezlitzake bada kalterik orain ere, anziñaeran bezala baleude Podagiñak matsdiak ifinteko [...]. Ez du bada
iñork ere zer atxakiarik eman Gipuzkoaren mugapeko lurrai. 'No se haga pues ninguna acusación a las tierras de
la jurisdicción de Guipúzcoa'. Izt C 148s. Zenbatek galtzen duten bizia / ezin diteke sinistu, / Batak besteri aitzeki
eman, / baña illik ezin piztu. / Kamioetan gabiltzan danok / beti gaude arrixkutan. Basarri 169. Ta begirok
arduari ur-tantorik sekulan bota neri aitzakiya eman ez dizadatekan. Anab Poli 42 (palabras de un tabernero al
sirviente). Aspalditxuan ikusten zaitut / lan egitiaz mindurik, / jatekoari atxaki emon ta / geldi egon gurarik; /
ezer ein bage jan eta edan, / ez dozu gura besterik. Benb NereA 102. v. tbn. Uzt Sas 337.
(Precedido de gen.). Zure aitzaki ematen du ark / zerala biyotz gogorra. Lizaso in Uzt Noiz 108.
b) Poner pegas, quejarse. Cf. supra (2). Baña bein Zarautzko arotz batekin aserretu omen zan. Beti aitzakia
ematen ari omen zan da aspertu zan entzuten. [...] egur neurtzen zebilkian zinta utzi omen zuan. Berak neurtzeko
esan omen zion. Uzt Sas 337.
- AITZAKIAN (SP, Lar, Añ). (Precedido de gen. u oración subordinada; en el 2.º caso, si el vb. está conjugado,
éste lleva suf. -(e)lako, y si se trata de un sust. vbal., -t(z)eko). Con la excusa (de), bajo el pretexto (de).
"Soldaduen aitzakian, sous prétexte des soldats" SP. "Socapa, pretexto, aitzakian" Lar. "Socolor" Añ. v.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
631