A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
319. Esku zazu errazki eta aitzaki andirik bage utzi oi dituzun gauz oriek berak. Ib. 82. Zure aitzakia edo eskusak
Jainkoaren aurrean ezdizute balio. Cb Eg III 391 (CatV 84 atxakia). Jainkoak debekaturik dauka, Prinzipe edo
Buru agintari nagusien kontra asaldatzea, naiz dala edozein aitzakirekin. Ub 119. Beldurra eta errespetua
dakarsketzu aitsekiatzat. Mih 41. Konfesoriak emoten deutsan penitenzia atxakian [sic, sin duda por atxakia] ta
atzerapen andi baga egitia. CrIc 158. Oh! gu ezkára sanduak, diote atxekiatáko. LE Bail 227. Ezpanióte
mintzátu, ez lukéte bekaturík: baña orái eztute atxekiarik berén bekatuarén. LE Io 15, 22 (Dv, IBk e IBe
aitzakiarik, Ker atxakirik; Lç exkusarik, He ezenkusarik, Ol zuribiderik).
(s. XIX) Aitzakiarik edo eskusarik eztuen fede bagea. Gco I 38. Bekatu itsusi au gaiñ-txuritzen edo aitzakiaren
batekin edertzen. AA II 193 (177 aitzaki). Bizi dira lapurretan, beartsuak dirala aitzakiatzat arturik. Ib. 175 (v.
infra AITZAKIA HARTU). Dakuskun oraiñ ze aitzakiak ematen dituen dotrinara ez etortzeko. Ib. 409 (v. tbn.
aitzakia eman en Cb Eg III 229, Lard 416 e Ibiñ Virgil 91, atxaki(ja) eman en Mg CO 67, Añ EL 1 44, Astar II
156 y fB Ic I 74). Batzuk aitzaki batez, bertzek bertze batez, oraino giristino gehienek alde bat uzten dute
meditazioneko exerzizioa. Dh 93 (249 aitzakia guzien, 127s aitzekiek). Oh, zeure laguna juzgetan dozuna!
Atxekija bagarik galduko zara. fB Ic II 225. Ezta an [yudizioan] izango gauzeen edergarririk, ez atxakia onik.
Añ EL 2 36. Eskuses edo aizikies beterik arkitzen da mundue ez baruzeko, baño zure tribunalean Jaun Dibinoa ez
dute baliatzen aizekiek (Goldaraz, 1834). ETZ 219. Beraz ez dago atxakia edo eskusarik pekatuak zuzen ez
konfesetako? CatBus 52. Nai edozeinbere atxakiyagaz. Ur BulaAl 20 (BulaG 527 aitzakiarekin). Gaurgero
aitzaki eta apukorik ezin ipiñiko zutela Lard 507 (40 aitzakia). Bainan, elkhar aditurik bezala, hasi ziren guziak
atzakia [sic] bilhatzen. HeH Lc 14, 18 (Lç exkusatzen, Dv estakuruka). Aitzakia bilha dabilana Yainkoari esker
onik ez bihurtzeko. Hb Egia 37. Etorriren da ordua, non arima hau irazia izanen baita gorphutz hunetarik [...].
Eta huni ezin aitzakiarik eman, ezin itzur, ezin ihes-egin. Dv LEd 154. Beti aitzaki azpiyan bizi zerate. Sor Bar
21. Eta orlako mokadu goxuak jateko bidea izan ta beti aitzakia aitzakien gañean dezute. Ib. 101. Kuntsellüko
bozkan azkarrago dirate arrazuak edo aritzakiak gure eginbider ükho egin erazteko. ArmUs 1892, 130. Horra
zertako dabiltzan batzu aitzakia edo estakuru bila. HU Aurp 84. Ezekien zer esan / euren aitxakitzat. Azc PB 146
(in Ur PoBasc 192 euren deskargutzat). Aitzaki txikiak bearko dira orretarako, uskeria bat izango da naikoa. Ag
AL 76 (151 atxakiak). Atxakiarik batbere iminten ez dogula geure buruak garbituteko. Itz Azald 143 (v. tbn.
atxakija ifini en Astar II 159, aitzakirik jarri en ArgiDL 43, atxakirik ipiñi en Kk Ab II 54, aitzeki batzuk jarri en
Txill Let 88).
(s. XX). Alabak ere, eskuak izarditzen zaiozkan aitzakiyakin, aguro laja zuen senar gai kojua. Iraola 24.
Masimak uste eban atxakiak eta asmoak izango zireala aren negarrak eta esate guztiak. Echta Jos 161. Nai zuan
zerbait gaiztoaren aitzeki, Juduak nai zuten bezala Jesus gurutzean josirik il erazitzeko. Inza Azalp 68. Farisau
arroak ordea, orra zer aitzaki ateratzen duten Yesusi ez siñesteko. Ir YKBiz 101. Oztopoz dala jauzia / ateratzen
aitzakia. "Alega como excusa que ha tropezado y caído". Or Eus 173 (31n aitzaki). Langilleen alogerak pizka
bat geitzeko atxaki asko. Eguzk GizAuz 28. Zoro Zu!... Urliak, billatuz aitzaki, / zoro-merikura nindun eramaki.
Or Poem 548. Ezen Marcellek jantzi dotoreak ere maitexka zituen; hori zuten bien arteko liskar aitzaki bakarra.
Baina Pierre ez zen batere aserrekor, eta liskarrok ez zuten irauten. Mde Pr 147. Eta ortik artu dute aitzaki
fedegabeek Jainkoaren siñestea gaur alperrikakoa egin dela esateko. Vill Jaink 31. Izaten dau [...] atxaki ta
akiakula ederrik, luzapideak lortzeko. Erkiag BatB 152. Alperra beti atxaki billa nundik lanai iges eingo. BEnb
NereA 52. Edozer zala aitzaki, burrukan hasten zitzizkion beste muttikoak ikastetxean. Osk Kurl 64.
Basarritarrak badu / naiko malizia, / aitzakia eman du / esne-eskasia. Prezio ortan bada / zeñek erosia. Uzt Sas
237. Entzuten dugu: "Sortu gabeen galtzea ez da gaizkia". / Kontzientzia ixil arazi nahiaren aitzakia! Xa Odol
220. Aitzaki emanaz, alegia, ez zuala ezer arkitu paperetan. "Disculpándose". Berron Kijote 106. Aitzakia bila
gabiltza Venezuelan, geure eginbeharrari ihes egiteko. MIH 363.
v. tbn. Mg CC 121s. VMg 2. It Fab 132. Lap 236 (V 105). Arb Igand 48. Jnn SBi 228. Urruz Urz 38 (39 aitzaki).
EusJok II 25 (det.). AzpPr 67. KIkG 62 (det.). Aitzaki: JBDei 1919, 175. Xe 282. Bv AsL 197. Goñi 71. Gand
Elorri 60. Zait Plat 2. Anab Aprika 77. NEtx LBB 48. Atxakia: CrIc 58. Mg PAb 51 (-ija). JJMg BasEsc 125 (ija).
Enb 150. Bilbao IpuiB 105. Atxaki: Otx 151. Aitzekia: Brtc 7 (235 atzekia (det.)). Ud 99 (det.). Aitzeki: PE
88. EusJok 22. Lab EEguna 107. Txill Let 87. Ugalde Iltz 58. Atzekia: Jaur 128.
(aitzakia hortan). v. infra AITZAKIAN. Asturiastik ekarri-ttuzte / onera sagardo-pillak, / aitzaki ortan
etorri eta / txikitu'ituzte botillak. Tx B I 174. Animaliya gaixtuentzako / dezula diozu griña, / aitzaki ortan juaten
zera, / ori da gauza jakiña. Agirre in Xa EzinB 127.
(Indet., precedido de tema nominal nudo). Bajo el pretexto de, con la excusa de. v. infra AITZAKIAN.
Gizonak berriz mozketa-aitzaki / beren aizturrak gerriyan. Tx B II 64 (ref. a los gitanos). Gurasoak surik ez
bazan egiten, etxea sugez betetzen zala esan oi ziguten. Nik uste, sugearen bildur aitzaki, inguruko sasi ta oteak
garbitzea nai izaten zutela. MAtx Gazt 54.
2. atxakia, atxekia (V-gip ap. Etxba Eib). Defecto, pega, tacha; queja. "Achaque, queja, molestia. [...]
Atxekixia eta illetia ugari ba dau beronek beintzat" Etxba Eib. Cf. Lar s.v. achaque. v. atxakio. Eri denak edo
zenbeit atxakia gorputzean duenak. Lç Adv ** 6rs. Gure arimetako eritasunén eta atxakia handién sendatzeko
eta remediatzeko moien bakhoitza. Ib. ** 6v. Zeure perfetasun infinituaz ene tatxak eta atxakiak perfetzea gatik.
Harb 209. Ez nihoiz nihoren aitzakiak mira, bai bertuteak. Hm 234. Aditu zituan aien aitzaki arrazoi-moduak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
630