A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
iñor bizi ezin leikiana. And AUzta 64. Zubietati lasterrean, erreka-ertz-ertzean errenkadan dagozan atxbitarteak
eta atx-zuloak lamiñek egiñek ei-dire. Akes Ipiñ 28.
"Atxbitarte egoe, atxbitarte egoia, [...] viento que viene de la parte de Udalaitz-Anboto. Suroeste, o quizás,
más bien, Este-Suroeste. Anboto aizia deitzen diote Elosun" Elexp Berg.
- HAITZ BIZI. Roca viva. Ifinten du urdin urdin bera [iturria] irteten dan ur-ondoko aitz bizi bizia. Izt C 107.
[Ibai au] legua erdiko bidastian ez da arretzen, aitz bizien tartean datorrelako. Ib. 107. Urnietako mendian
arkitzen da zulo bat guztiz miraritsua, zeña dagoen aitz bizi bizian modu onetan. Ib. 66.
- HAITZ-BIZKAR (atxbizkar V-gip ap. Etxba Eib). "Peña, peñasco. Anbotoko atxbizkarra agiri zan Bizkai
aldetik, [...] el lomo de Amboto" Etxba Eib. Korikiar neskatx bakideak egurasten diran aitz-bizkartxomuñoaren
gañean. 'Sobre la doble cima de la roca'. Zait Sof 193 (ref. al Parnaso).
- HAITZ-BURU (atxburu, aizburu V-gip ap. Etxba Eib). Cabezo, peñón. "Peñón, acantilado. Ogoñoko aizburutik
itxasora salto eittia gura eban, [...] desde el peñón de Ogoño" Etxba Eib. "Ogoñoko atxburutik itxasora
jaurti zan, se tiró al mar del cabezo de Ogoño" Ib. Quarum prima peça est in Aranbide txipia, secunda est in
Aranbide nagusia, in aitzburua in Irigaraiti [...]. SJuan 324 (1249), p. 320. Urgullua altxatzen du
Sathan herraz betheak / Haitz buruaren gañera zangoetan gatheak; / Atalaietik egotzten du buruaz behera, /
zain, hezur eta iunturen harrietan hautstera. EZ Man I 106.
- HAITZ-ENARA. "(Pthynoprogne rupestris), avión roquero" MItziar Txoriak 91.
- HAITZ-GAIN (atxgañ V-gip ap. Etxba Eib). Cumbre de peña. "Cumbre de la peña. Alluitzko atxgaña, bide
txingor estu bat bezala, la encimera de Alluitz" Etxba Eib. Zeren billa zatoze ona, aitz ganiotara? Otx 107.
Atx-gane orreitan [...] sarri ikusten ei-eudiezan [lamiñak]. Akes Ipiñ 28. (En casos locales de decl., en sing.).
"Bancal, pedazo de tierra sobre peñas, aitzagañeko [sic] lurra" Lar. Jausi zirean mastak atx-ganera. Echta Jos
339. Aitz-gañetik oldartzen dan ur-parrasta bezalaxe zijoakion noiznai asarrealdia bularpetik. TAg Uzt 190.
Aitzgañetik amiltzen dan ur-jarioa. Ib. 203. Bere etxea, aitz gañean [eregi]. Eguzk GizAuz 187 (86 atx). Aitz
gañean exeri dira. Zait Sof 111. Muzurutzgo atx-ganeti begitute. Akes Ipiñ 31. Madiña aitz-gaiñeko buetra ori
nork leukakien! And AUzta 74.
- HAITZ GORRI (atxgorri V-gip ap. Etxba Eib), AIZKORRI (Lar, s.v. zancarrón). "Peña desnuda y sin plantas"
Lar. "Atxgorrixa, peña desnuda de vegetación. Anboto, atxgorrixa, Aitzgorri baño geixago, Amboto, peña
desnuda más que el Aizgorri" Etxba Eib. Baiña onartzen dot aitz izatea, naiz arkaitz, naiz aizkorri. Otx Olerti
1959, 165.
- HAITZ-IRA, ATXIRA (V ap. A). "Atx ganeko ira, helecho purgante, que crece sobre las peñas" A.
- HAITZ-KARRAMARRO (V-m ap. A), AIZKARRAMARRO (V-m ap. A). "Cangrejo, de entre peñas" A.
"Garrámana (santu), cangrejo de peñas" Ib.
- HAITZ-KATU. "Aiz-katua, el gato menor que el gato montés y con cola más corta" Iz ArOñ.
- HAITZ-KRABELIN. "Atx-kabeliña (V-gip), clavel silvestre" A.
- HAITZ-LUR. "Aiz-lurra, 'goxua', 'onena'; la negra y fácil" Iz ArOñ.
- HAITZ-MENDI, AIZMENDI. Montaña rocosa, peñascosa. Aizmendi batean barruna banijoan, arkaitz
ikaragarriz josirik eta leiza neurri guztitakoz zulaturik zegoan lekutik. EEs 1921, 18.
- HAITZ-MUTUR. Roca, peña. Bertatik doaz ekitera / boladak, atx mustur onei pelean. / Neptunok ikusi
zagizan, / triskauta zatika uren gañean. AB AmaE 381. Aldats garratzean, / igo ezinik dabil / atx mutur artean.
Ib. 342. Aitz-mutur soillak, ur-tantorik gabeko erreten-zuloak, [...] egaztirik eta belar ezerik ezagun ez duten
lurralde itsusiak. Mok 13. Aitz-mutur oietan gora ta bera, edozein aunatuko litzake, gazte. NEtx Antz 49. Etxean
artalde bat badegu, ta Azkartzako basarte ta aitz-muturrak ondo miatuak dauzkat. Ib. 20. [Artzai txakurra]
erreka, aitz muturretara igo ta [...] mendiko errege zan goi aretan. NEtx LBB 97.
- HAITZ-NEGAR (atx-negar V-gip ap. A). Estalactita. v. HAITZ-ADUR.
- HAITZ-PE. v. haizpe.
- HAITZ-TONTOR. Punta, cima de roca. Gabeko bederatzietan asi zirean agertuten gazteok igaro bear eben
bideko atx-tontorrak, eta ariñegi asi zirean atxak-zear illunetan. Echta Jos 36. Aiz-tontor onen gaiñera igotzen
bazera, ikusiko dezu arri-pilla bat luzetara, gaiñaren atzeko aldean. Aranzazu (sept. 1965), 5. Aiako aitztontorrak
gorrixkatsu ikusten dira. Alzola Atalak 69. Atx-tontor aundi batek erakusten dau bere gangar urtena
mendito orren ganetik. Ib. 82.
- HAITZ-UHARTE. "Isleo, aitzugartea" Lar.
- HAITZ-UKALDI (BN-baig, Sal ap. A; atx-ukaldi R ap. A). a) "(BN-baig), pedrea. Aitzukaldian makilla bat
egotzi diat (Sal), [...] he arrojado un palo como las ancianas" A. "(R): 1.º pedrea. 2.º pedrada" A. Ta orduan
aitzukaldia norbaitek aurtiki'zako ta arriak atarian zilo andi bat egin zue (AN). A EY II 394.
HAITZ-UKALDIKA. Tirando piedras. Aizkatu dukezu, aitz edo harri ukaldika zure agerretik iraizi. JE
Bur 132. Harri edo haitz ukaldika handik iraizten: aitzkatzen. Ib. 152.
b) (atxukaldi R ap. A; aitsukaldi Sal ap. A). "Indirecta, pulla" A.
- HAITZ-UR (V-gip ap. Iz ArOñ; atxur V ap. A). "El agua caliza" A. "Aitzura, el agua caliza (de una fuente)" Iz
ArOñ.
- HAITZ-USAIN, ATXUSAIN (V-m; H). Ref.: A (atx-usain); Arzdi Plant1 274. v. HAITZ-BELAR. "Atx-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
628