A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aitu zitzaion, desesperatu zuan. Bv AsL 63. Aitu zan oso Igaz, sekulan biztzeko. AB AmaE 159. Ez da jakiña
gure bizitza / denborak duela aitutzen? Ib. 101. Mamiak aitu eta / ezurrak gogortu. Urruz Urz 56. Gure premiak
etziran aittu. Ant JesBi 74.
(s. XX). Etzen orrengatik guraso aien Ama Birjiñaganako konfiantza aitu. Goñi 70. Irrada aitu zanean. A
Ardi 71. Arloa aitu zuenean. Ib. 70. Tiro-gaiak aitu zitzaizkigunean. Or SCruz 65. Fiesta aitzian konponduko da /
ta bitartian dagol'an. Tx B I 250. Txurruak janaz ederki dabill / diruak aitu artian. Tx B II 132. Ardoa aitu baitzan.
Ol Io 2, 3 (HeH akhitu). Olerti iturria agortu edo olerkariak aitu diralako. "Los poetas se extinguen".
Aitzol in Laux BBa IV. Sukaldeko sua ez aitzearren. JMB ELG 91. Etxeko illobira eramaten diran oparien zati
bat ildako animak aitzen dutela uste izatea. Ib. 90. Aitu dularik arnasa. "Cuando ha terminado la alentada". Or
Eus 237. Au gelditzen da azkenik aîtuz [sic] lênengoa. Ib. 59. Kandelargiak eundaka / urtzen, aitzen, ñirñiraka...
SMitx Aranz 136. Lur aitu baten azurki / penagarri ta larriak. Gand Elorri 38. Makur ibiliaren ibiliaz, Ideien
gogorapena ere ahi, itzal eta ezaba ditake. Lf in Zait Plat XII. Munizioak aitu zirala. Salav 97. Bidean zekarrela
aitu baizitzaion Errekari bizia. NEtx LBB 99. Gizona tristetzen da / indarrak aitzian. Uzt Sas 299. Gobernuak
utzia du politika hori, baina politika horren ondoreak ez dira horregatik ahitu. MIH 186. Zoritxarrez ahitu egin
omen da agertu bezain agudo liburutxo bikain eta apain hau. MEIG II 143.
v. tbn. ETZ 200 (1833). Xe 213. Ud 103. Arr May 26. Apaol 24. AzpPr 22. Ill Testim 27. JanEd II 122. ArgiDL
32. Lab EEguna 74. JAIraz Bizia 110. Etxde AlosT 21n. Anab Aprika 21.
(SP A, H). "Illargia ahitu urren da, la lune est presque faillie" SP. Illhargia ahi arteranokoa deitzen
dugu beherapena, zeren illhargia behera doan. EZ Eliç *** 1r.
Acabar con (personas), eliminar. Iñakaz diarduten etsaiok oraingo yardunbidez aitu ditzagun beingoz. Zait
Sof 45.
2. (AN-larr-erro, L, BN ap. A; SP, Ht VocGr 378, HeH Voc, VocBN, Dv, H). Agotar(se), debilitar(se),
consumir(se) las fuerzas. "Lasser" Ht VocGr. "Se fatiguer à l'excès, fatigué" VocBN. Izarrera ailtxa zagun
utzirik berze mañak, / eta ofizio hartan ahi geure ezpaiñak. EZ Man II 18. Handik harat [bizitzen diren gauza]
guztiak dohazi beheitituaz, ahituaz eta bere indarrean flakatuaz. Ax 118 (V 78). Eria hain dago ahitua eta
usteldua, ezen ezpaitio purgak batere onik egiten. Ib. 108 (V 72). Doazkigunaz geroztik / gorputzak ahituaz. Arg
DevB 130. Nekheak ahitzen du. "Multis laboribus atteritur". Ch III 48, 2 (SP porrokatu, Mst flakatü). Zergatik
tristezia banoez ahitzen zare, eta nekatzen artha sobraniazkoez? Ib. 27, 2 (SP iaten zaitu, Mst zure osagarria
mendretzen düzü, Echve akabatzen zera). Ekusten du aituz ta aituz doala Jesus, ta azkeneko bere asnaseetan
sartzeko abian. Mb OtGai III 77. Zure burua nekhez ahituko duzunean. Mih 111. Oreiña ihistariez ahitia
iturrietala heldu nahiz dabilen bezala. AR 210. Gorphutza, edo sukhar batez ahitua, edo oinhaze minez ihartua.
Brtc 119. Eta bere guduetan, / haiñ da hebaiñdu fiñean, / non, akitua, ahitua, / muturraz lurrean baidago
ezindua. "Sa fureur extrême le fatigue, l'abat". Gy 301. Eta barurik egortzen baditut bere etxetarat, ahituko dira
bidean. "Deficient". HeH Mc 8, 3 (Dv ahitu; Lç, He, TB flakatu, Ol, IBk akitu, Or auldu, Ker ondezik jarri, IBe
ahuleriak jo). Gosetuko da eta ahituko; urik ez du edanen eta akhituko da. "Esuriet et deficiet, non bibet aquam
et lassescet". Dv Is 44, 12 (Ol akitturik, Ker makalduta). Begirozute zeñ aitua, galdua eta erkitua dagoan! Arr
GB 112. Bere sermoi luze onen ondoren añ aunatua eta aitua geratu zan. Ib. 87. Ahituz banarama nere
oinazeak. Elzb Po 180. Emakume xahar bat, eritasun trixte batekin zena, eta bere gaitzak ahituz-ahituz
zaramana hobirat. Prop 1892, 64. Zurpil, akituak, ahituak hatsa ezin hartuarekin, baratzen dira apur bat
pilotariak. JE Bur 30. Emaztekiak, gehienak --beren behatzak ez ahitzeko-- othe-adarrez eginikako xiriekin ari
ziren. Barb Piar I 101. Sendagailurik ez zen neskatxarentzat. Eta [...] ahituz bazoan hobirat. "S'étiolant". Barb
Leg 136. Erromes aituak, elizaren barren, / kantak atertuta, lerren baño lerren. SMitx Aranz 173. Ba omen dira
gizon batzuk ia batere aurrerapenik egiten eztutenak, erdi abere edo erdi astotuak eta aituak daudenak. Vill
Jaink 72.
Haiñitzak (eta bereziki emakumeak) bertutean fiñkatuak eta ahituak direla imayinatzen dire, noiz eta ere
usantza bat hartu baitute mihiz othoitz luzeak egitekoa, haiñitz meza entzutekoa. He Gudu 30. Morrontzan aitu
ta gero, konde-tituluren bat eman oi zieten. "Después de hartos de servir". Berron Kijote 91.
3. Secar(se). "(S; Foix), se flétrir" Lh. Khendu dakote azala (zuhaitzari), ahitu dute eta bederazi orenetan
atheratzen zautzuten lehen paper zathia. EskLAlm 1911, 49 (ap. DRA).
4. "(S; Ip), se corrompre, pourrir" Lh.
5. "Tzarra ahitua (BN-baig), enteramente malo" A. Cf. okitu.
- AHITU-EZ. "Inexhausto, [...] aitueza" Lar.
- AHITUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Salan ez daukat ezer askorik, / iya ustu zait ganbara, /
nere bertsuak aituxe dira, / orain gaztien txanda da. Tx B III 135. Ene argi aratz, eta egurats, lurraren zorilaguna!
Amaika erosta-eresi entzun, eta nere bular odolduaren buruzkiko amaika ukaldien berri izan duk, gau
illuna aituxe. Zait Sof 15. Lizardi-ondokoak ahituxe ditugu honezkero eta horiekin batean agortu da Lizardiren
garaiko eta aurreraxeagoko egoeraren berria. MEIG IV 129.
- AHITZEKE. Sin agotar(se), sin acabar(se). Ogi ta ardao puska irudipean oso-osorik egotea, ta artzen
zaituanak, zeu aitzeka, jatea. Pi Imit IV 2, 5. Ta ara! Moxeren begietan sasia sutan, aitzeke ordea. Ol Ex 3, 2.
- EZIN AHITU. Incansable. Ezin ahitua zen. Bere amodioari azken koroaren emateko igan da gurutze baten
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
624