A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Halarik ere, aitortze horrek ez gaitu bortxatzen Euskararen alde deus egin gabe egoitera. Mde Pr 207.
Profesión, declaración. Cf. Arr Doncella 21: "Fedearen aitortze edo konfesoreen Erregiña", sin duda errata
por aitorle o aitortzalle. Halaber populiak eiten dizi [Kurutziaren señhalia], eta hori duzu giristiño orok eiten
duten deklarazione edo aitortze publik bat bezala, Jesu-Kristo bere bihotzian karreatuko dutela. AR 230.
ahits. "(S), décharné" Lh.
haitsi. v. jaitsi.
aitso (Sal). Ref.: A; EI 351. "Abuelo. Lo usan sin artículo, como ama, aita y aitaita" A. (Sal). Ref.: VocPir
150; EAEL 48. "Vieillard, vieux" VocPir 150. (Probablemente se trate de síncopa de aitaso, q.v.).
aitsu. Quejoso, que profiere ayes. Atsduna dala [atsua], atsa darijola, edo bai aitsuba dala, edo aika
daguala. Mg PAb 173.
aittitto, attitto (BN-ciz-mix-baig). Ref.: A y Satr VocP (attitto). Abuelo. "Attitto, abuelito (término familiar)"
Satr VocP. Bere makilañoa tinkiago oraino atxikiz, begiak erne, hurbildu zen Attitto. Barb Sup 175. Attitto
xutitu zelarik. Ib. 176.
aittun(e). v. aitona.
aitu. v. aditu; aritu.
ahitu (V-gip, G, AN-gip-larr-erro, L; SP, Urt I 6, Hb ap. Lh, Dv, H; aitu Lar, Añ (G, AN), Izt 4r, VocZeg 286,
Dv (G), H). Ref.: A (aitu, ahitu); Iz ArOñ y To (aittu); Gte Erd 77. v. akitu.
Tr. Documentado en textos labortanos, guipuzcoanos y alto-navarros. En el s. XX se encuentra tbn. en autores
de origen bajo-navarro como J. Etchepare, Barbier o Lafitte (antes hay un ej. en López, en lo que podría ser una
errata por akitu, término que habitualmente usa), y en vizcaínos modernos como San Martín (Zirik 5) o
Gandiaga.
1. Acabar(se), agotar(se), consumir(se). "Diruak ahitu zaizkit" SP. "Abuti" Urt I 66. "Agotar" Lar. "Acabar",
"apurar el vaso", &c. Lar y Añ. "Exhausto, aitua, bukatua" Lar y Añ. "Vinum non habent, les falta vino, traducen
ardua aitu zaiote; este modo de hablar es común en Beterri" Ur (23-8-1857), carta a Bon. "Concluir, akabatu y
aitu" VocZeg 286. "(Hb), user. Uriak xortaka ahitzen du arroka" Lh. Sg. Dv: "Akhitzea signifie épuiser en
puisant, en ôtant; ahitzea signifie épuiser en usant".
Uri eta babazuzak noiz daitezkeen ahi, / gerizean egonen da jende guztia geldi. EZ Man I 79. Asmatzak berze
misterio komunak, partikularrak ahitu direnenan Iainkoak eman doroken antze hoberenaz. Ib. 169. O Iesus-Krist
guztientzat ianhari aphaindua / eta ahitu gaberik guztiei zabaldua. Ib. 79. Zeren ezpaita ahitzen nihoiz zure
urtherik. EZ Eliç 338. Bertze erremedio guztiak ahitu direnean. Ax 130 (V 85). Zuzia iratxekirik dagoenean bizi
da, eta orduan hiltzen da, zeren orduan ahitzen baita. Ib. 63 (V 41). Haren miserikordia handia ezta sekulan
ahituko. SP Imit IV 2, 6 (Ch ahitu; Mst hüstü, Echve agortu). Ogiaren eta arnoaren iduri eta itxura mehe
batzuen azpian osorik egoitea, hartzen zaitustenek ehotzen edo ahitzen etzaitustela! Ib. 2, 5 (Ch konsumitu,
Echve akabatu edo ezereztu). Ahiturikan [odol] guzia, / ur darizu lekhuko. Arg DevB 191. Ez dezazutela beldur,
orregaitik emendatu, bukatu, aituko dala neurrigabeko argi au. Lar SAgust 9. Ez zitzaioela [olioa] ahituko
guziak bethe artean. He Phil 199. Non da aren marfillezko oi-oatzea ta Inperioko tronua? Beraren eriotzarekin
aitu dira arendako beinzat guziak. Mb IArg I 223. [Lurreko ondasunak] bildu ondoan galdu edo aitu ditezen
beldurrarekin. Ib. 63. Oliorik edo beste gairik bagez aitzen da argia. Ib. 373. Baña [gure bizi hau] aitzen edo
bukatzen den ezbaian. Ib. 320s. Ezta aitu gure eginbidea. Mb (ap. H). Ahituko ezdiren benedizione batzuen
ithurburuba. Mih 13. Deuzek ezdu hala gizonaren berthutea ahitzen nola yendien konpania husuegiak. Ib. 20.
(s. XIX). Ongi nai ura aitu edo itzali ez dedin. AA I 585. Orduan alde-aldean aitu zan mundua. Ib. 560.
Denbora aitutzen zaiola. Ib. 542. Ezin aitu zitekean gure Jauna onratzeko degun eginbidea. AA II 46. Aitu dira
Kristauak, eta amar aginteen bidetik ibilli nai duenak. Ib. 230. Juduen jatorria aitu baño len. AA III 465.
Ardorik ukitu gabe, zeren aitu dan. Ib. 485. Txakolin-ardo guztiak edan edo aitu arteraño. Izt C 145. Asten zaie
orduan / aitutzen indarra. It Fab 97. Non ezten orkatza / ahiturik hatsa / gelditu bizirik gabe. Ib. 144. Ura aitu
zitzaien. Lard 237. Moisesi etzitzaiozkan naigabeak aitu. Ib. 88. Aiturik Egiptotik ekarri zituzten janariak. Ur
Gen 43, 2 (Dv akhiturik). Egizkitzue ihetxetzen ez diren moltsak, zeruetara bil zatzue ahituko ez diren ontasunak.
Dv Lc 12, 33 (He, Ol, IBk a(h)itu; Lç faltatu, TB, Ker, IBe (h)uts egin, Oteiza, Brunet falta izan). Mundua aitu
edo akabatu baño lehen. Legaz 17. Gure arbola dago / indarrak aituta. PE 130. Ez da geio esnatuko [balea] /
arnasa aitzian. Arrantz 33. --Ez al da eperrik? --Ez, jauna. --Akuririk? --Aitu dira. Sor AuOst 88. Eramankizuna
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
623