A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Apoc 1, 2. Larrasquet-ek orobat, ilherri idazten du hiztegian beraren aitorrez ilhérri esaten dena. MEIG VII
176.
- AITORREZKO. Clásico. Fray Luisen Bibliarekiko jakite guzia, aitorrezko ta filosofi ta teoloji kultura
bezela, ezta ainbateko aren egintzan. Gazt MusIx 61. Aitorrezko jakitearen berria. Ib. 62.
- HIL-AITOR. v. 1 hil.
2 aitor (Aizk, A). "(Chaho), partiarca" Aizk. "Patriarca, en general. ¿Se habrá originado de errata, de aiton?"
A, que tbn. lo trae como nombre propio: "Aitor (c) [sic], patriarca legendario de Euskalerria, que se supone haber
sido padre de siete hijas que representan las siete regiones del país". En realidad la supuesta leyenda tiene su
origen en Chaho (Voyage 87), que extrae el nombre de aitoren seme, var. de aitonen seme. El sdo. que propone,
"père universel, sublime", hace pensar en un compuesto con oro. J. Juaristi ("Las fuentes ocultas del
romanticismo vasco", ASJU Gehigarriak XV, Donostia 1992, 362) lo relaciona con el "Padre Universal" del que
habla J. B. Erro (El mundo primitivo o Examen filosófico de la antigüedad y cultura de la nación vascongada,
Madrid 1815, 286). Jose, Aitor Doitsuba. Elizondo KristPE 260 (ap. DRA).
Sueziatarren izkuntzan idatzi eban, baiña Finlandiako gaiak erabili zituan, eta ango olerkarien Aitor izan
dala esan geinke. Alzola Atalak 95.
aitorapilo. "Aitorapillo (Darric, Lf), nœud de tisserand" Lh.
aitor-bildur. Temeroso de reconocer, de declarar. Eta bildurrak artu zun, gizonen aurrean Kristo aitorbildur
ba zan, Onek bere aingeruen aurrean uka zezakela. Or Aitork 187.
aitorde. v. aitaorde.
aitoren, aitonen, aitor-, aiton-. Cf. Hb Esk 86: "Haltoa du arima, aitoren bihotza". Cf. tbn. aitonume.
Tr. Propio de la tradición septentrional (aunque cf. los testimonios de Ibargüen-Cachopín, Echave e Isasti); en
el s. XX se documenta tbn. en textos meridionales. Aitoren va desplazando a aitonen como forma más usual. En
gral. las formas con aiton-, aitor- son modernas, aunque aitoralaba se encuentra ya en Oihenart, que parece ser
su creador. En DFrec hay 9 ejs. de aitonseme, de Larrakoetxea.
- AITOREN ALABA (Dv; aitor- O VocPo SP, Dv, H y A), AITONEN ALABA (SP, A (aiton-)). Dama,
mujer noble. "Genti[lle]-femme, femme noble" O VocPo. Izan baliz bezala, / ez aitoralab' et' emazte, / ban'
ezein nekazale gazte. O Po 51. Ezkuntürik izan zen Etxauzeko aitoralhaba batekin. ArmUs 1896, 104.
Aitonalaba maiteok! Zait Sof 18. Ari oneko aitor-alabak. Ib. 18. Jauregi hotzean / aitoren-alhabak / nigar dagi.
Mde Po 27. Aitor-alabak bere zorigaitz egunean soñian zituen zazpi gonai kendutako zatitxo batean. Etxde JJ
96. Nor eta zer zen Añes? Errumako Aitün [sic] alhaba. Herr 14-1-1960 (ap. DRA). Johan Jatsuko semeak Maria
galdegin zuen eta ardietsi espos laguntzat: Aitoren semeak aitoren alaba hartzea, etzen harrigarri. "Une fille de
gentilhomme". Ardoy SFran 59.
- AITOREN ETXE. Casa noble. Are aitor-etxeetan ere (etxe nobleetan, alegia) sortzen baitira ume ergelak.
Ldi IL 136. Doña Fabiola de Mora y Aragón, Españiako aitoren-etxe batetako alaba. Herr 22-9-1960 (ap. DRA).
- AITOREN SEME (SP (que cita a O), Ht VocGr 367, Lar, Arch VocGr, VocBN, Gèze 334, Dv, H; aitorren s. S
ap. A; VocBN; aituren s. Gèze), AITONEN SEME (SP, Urt I 150, VocS 138, H; aitunen s. S ap. A; Gèze, H (S);
aitaonen s. Lar). Hidalgo; noble. "Aitaonaen semeak de la misma provincia, que quiere decir [...] hijos de buenos
padres" IC III 343. "Hijos dalgo a quienes llamaban Aitonen semeak, que quiere decir hijos de buenos padres"
Ech 70r (tbn. esta trad. y explicación en Is 40). "Gentilhomme" SP, Ht VocGr 367, VocBN y Gèze.
"Gentilhombre" Lar. "Noble", "hidalgo", "infanzón" Lar y Añ. "Alcalde de hijosdalgo, [...] aitaonen semeen
alkatea" Lar. "Noble, gentilhomme" Géze.
Farisauak, ea, ilkhi / zakizkote bidera, / bai zuek Aitonen seme / nobleak aitzinera. EZ Noel 87. Establian
sarthu dire / khoroak irauntzirik / bere Aitonen semeak / darraiztela ondotik. Ib. 67. Kapitainak [garai dezan]
soldatua, dukeak baroina, prinzeak aitonen semea, erregeak prinzea. Harb 207. Errege bezti bedi oihalik
hoberenaz; aitonen semea erdikoaz, eta nekhazalea arronteraz. Ax 417 (V 270). Ordenako aitonen seme eta
erregeren konseillari famatuari. Ib. 3 (V 1). Kapare da bilaun eztena, ez eta xoil aitoren seme, bana bien arteko,
Españan hidalgoa den bezala. O Pr 367. Ofiziale pobre, aitonen seme erori, donzeilla on behartu edo errumestu
bat. SP Phil 215 (He 216 aitoren-seme; Echve Dev 251 kaballero). Erregia, prinzia, duka, kontia, markisa,
baroiña, aitorensemea, laboraria. Tt Onsa 39. Lekhu sainduak bisitatu ondoan, aitoren seme bat hiltzen da
amudioz Olibeseko mendian. Gç 170. Josef Arimatia aitürünsemiak. Bp II 52. Aitonen-seme eta estudiant gazte
baten artean. Urt Gram 513. Alvaro Aitonen-Seme godo Kordobar hark. ES 167. Souza portuges zen, aitoren
seme seinalatuenetarik. Egiat 157. Partikülarki badüzü / Jülien deitzen den bat / eta kalitatezko / aituren seme
bat. StJul 100. Aphezen eta Aitoren-semen faboretan yustizia bera insultatzen duen pribilejio harrigarri hura.
"Des Prêtres et des Nobles". Revol 105.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
613