A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
jauna. Aitona zanena zan... ta arrek aitarena omen zuben ta... Sor Bar 36. Sagar au nere aitak sartua da; intxaur
ori, nere aitonak. Apaol. 89. Zeiñ gozoro entzungo eben zeruetan bere aitona Arnoldo ta andre Luziak. Ag AL
150. Aditu izan diyot beiñ bañan geiagotan nere aitonari. Moc Damu 5.
(s. XX). Ori da gure aitonak ibiltzen zuen trikorniyua. Iraola 122. Aitona, ez bedi orrela betillundu. Jan beza.
Ag G 190. Ondotxo bazkalduta bazijoazen aitona ta billoba trenera. Urruz Zer 114. Medelen aitona nere
amaren bigarren kusua zan. A Ardi 32. Dozena t'erdi poto zurezko / aitona zanak utziyak. Tx B II 145.
Aintziradi ontan, gure aitona gizagajoak iru beor-uztar zitun. Or Mi 46. Il ukan aitona. Lek EunD 15. Arekin
aituna, / arekin amuna. Canc. pop. in Or Eus 14. Andoni...! Ator onera... Aitonari zer egin diok? ABar Goi 73.
Atzeraxegotik, aitonak zeatzen zitun atxurrez goldeak iraulitako lur-mokor ezkoak. TAg Uzt 265. Zure aiton
Saulen landa guziak biurtuko dizkizut; ta nere maiean yango duzu beti. Ol 2 Sam 9, 7. Aitonaren belaunetara
atxiki kontu eskean. Etxde JJ 214. Eguraldia bero denean oso, aitona etxe aurrean jartzen dugu. Mde Pr 72.
Esterenzubiko aitonak ala naita jarritako izenak. Anab Poli 74. Aitona eta amona zarra / negu gorrian
bildurrez. BEnb NereA 201. Autolika, Odiseuren amaren aldeko aitona. Zait Plat 95. Gezaltzako aitona
zaarrarekin bein mintzo nintzala. Vill Jaink 40. Nere etorreraz naiz / gipuzkoanoa, / nere aitona baitzen / han
Lezon jaioa. Mattin 41. Tentatzen ari zerauzkit haurrak eta emaztea: / aitondu naizela, bainan ni naiz aitona
gaztea. Xa Odol 186. Gure Arnauten aitonak inoiz bere burua Mauleko burjes eta merkatari bezala agertu
zuena. MIH 236.
v. tbn. Zab Gabon 67. Jaukol Biozk 49. In SM Zirik 100. Ugalde Iltz 38. And AUzta 72. Osk Kurl 69. Alzola
Atalak 114.
(G-azp-goi; attona AN-gip-5vill), aituna (attuna AN-5vill; attune AN-ulz), aitun (attun B), atoña (L-côte).
Ref.: Iz Ulz (attuné); EAEL 48; Izeta BHizt2 (attun). Anciano. Attona zenbeit bada galtza motxen alde. Hb
Esk 185. Deitu zion apaizak an inguruan bizi zan aiton bati. Bv AsL 80. Aitona eskale bati. Ib. 52. Mintza zaiteze
agura zarrak, / aiton itzal aundikuak. AB AmaE 69. Arbola batetik, zeiñen ondoan zegoan aitona buru zuri bat.
Apaol 24. Ta onako aitona zaar ule ta bizar zuridunagaz izketan dagoan ori. Ag AL 24. Aitona biak, oso
samurturik, agur egiñ diote alkarri. Ag G 97. Aiton zar onek ditu / gauz asko ikusi, / zuek baño obeki / daki nola
bizi. Urruz Zer 112. Oraintxe bai emango zaizu ardua gogo onarekin. Ar zazu, aitona, ar zazu. Kk Ab I 118 (en
boca de un guipuzcoano). Aitona miñerituaren begiramen apurrik gabe. Mok 17. Aitona batek besteai galde /
egiten zion lenguan, / eguzkitikan illargiraño / zenbatxo bide daguan. Tx B 194. Oraiñ artian ni izandu naiz, /
aitona, zure nagusi, / errenta txintxo pagatu dezu / zere kapoi eta guzi. Tx B II 59. --Crauko ardoa gañezka dago
edontzian; ots, topa dezagun, aiton! --Ene! --esan zuen aitonak--, denbora batean kantari ederra ninduan, baño
orain zer nai duzue? Or Mi 7. Itz oietxek zor nizkizun, aiton buru-xuri begikoa. Ldi IL 114. Begi-gorri badator
Aiton Olentzaro. Or Eus 139. Bestelako unkigarria izaten da aitona zarren azken-agurra. SMitx Aranz 194.
Zortzi erritako aitona batzuk / egiña degu billera. And AUzta 137. Eskean zebiltzan aitona zar gizarajoai. Salav
12. Eta euskeraz egiten degu / aitona batzuk bakarrak. Uzt Sas 292. Gogoan bait-dut arako Sileno aitonarena
irakurri izana. "Aquel buen viejo Sileno". Berron Kijote 170.
v. tbn. EusJok II 146. Munita 100. BEnb NereA 85.
Leon treze il zaigu / gure aiton fiña. Tx B 167.
2. (Dv, H). (Pl.). Antepasados. "Aitonak, les nobles aïeux" H. Ainbeste, non ikusi ez duten zure aitak eta
aitonak lurraren gañean jaio ziradenetik gaurko eguneraño. "Avi". Ur Ex 10, 6 (Urt, Bibl aiten aitek, Dv
arbasoak, Ol antziñekoak, Ker gurasoen gurasoak). Ondorengo semeai aitona lenagokoen batena [izengoitia]
ezarritzea. Aran SIgn 4. Zor diot duda gabe Jaunari eskerra, / zergaitik bere eskuz ni nauen onera / erakarri
aitonen euskaldun lurrera. AB AmaE 287. Euskaldunen iaio-leku / ta aitona zarren obia. Ag AL 32. Gure
aitonak ostera jaioko balira, ezlitukie euren ondorengo asko ezagutuko. Ag Kr 213. Gure aitonen Jaungoiko
aundi, / irutan santu zerana. "Dios de nuestros abuelos". Or Eus 255.
(Sing.). Nik egingo zaitut ezin kontatu al adiña jenderen Guraso ta Aitona. Ub 17. [Noeren] aiton Adan eta
beste Patriarkak landu eta erabilli zuten lur-bazterraren jaun eta jabetzat bere seme Sem utzi zuen. Lard 12.
Ezin esan al-adiña jenderen guraso eta aiton egingo zaitut. Ib. 12. Arbola aundi bat bada Gernikan / aitona
batek sartua. Tx B I 50.
(Fig.). Ondore txit biurri eta gaiztoaren guraso eta aiton izan zan. Lard 7.
(Fig., ref. a objetos). Hari-gabeko telefonua, egungo arradioaren aitona zan. Osk Kurl 126.
- AITONA-AMANDRE. (Pl.). Abuelo y abuela. Zure aitamak, zure aiton-amandreak, zure anai ta aideak
soro-lanetan dauden orduan. Ag G 342. Zabaletako aiton-amandreak. Ib. 206.
- AITONA-AMONA. (Pl.). Abuelo y abuela. Abraham asabak erositako koban, ama Rebeka eta Abraham eta
Sara ait-amonaen ondoan Isaak lurpetu zuten. Lard 47. Txoratzen aiton-amonak illobatxoaren mendu ta
zerzeladak nai añan eziñ jasoaz. Ag G 136. Muxar-gurin au urre-ordaiñez / saldu oi da Naparroan; / aiton
amonak gantzugaillutzat / darabilte zârtzaroan. Or Eus 88. Errez egin al izango dute ori aiton-amonen aurrean
illobatxoak. F. Labayen in Munita 10. Gurasoekin eta besterik etzekiten aiton amonekin egingo yunagu
[euskeraz]. Or QA 198. Aitona-amona batzuk bizi ziran euren illoba Josetxorekin. And AUzta 72. Gure aitonamonak
soñuari berari ere inpernuko auspoa deitzen zioten. MAtx Gazt 66. Onen etxean mirabe izateko bidalia
zuten Basaburuko aiton-amonak. NEtx LBB 39. Egun orretan aiton-amonak / danak meza nagusitan, / beren
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
609