A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Abuelo. "Nere aitetxik adin aundie du" Izeta BHizt2. v. aitaso, aitona. Haurrak, ilobasoak, aho xilora oraino
beren Aitatxi onari beha zagozkiolarik. Barb Sup 166. Egun, ganen haiz aitatxiren ikustera, heian pulliki den
jakitera. "Tu vas aller voir grand-père". Barb Leg 146. Hila kausitu zuen bere aitatxi. Ib. 146. Hor aitatxik
noiztenka hartzen duen hatsa! Herr 24-11-55 (ap. DRA). Biziki polita da ipui ori, aitatxi, baiñan negar egiten
dut. Etxde JJ 92. Gogorat jin zitzauzkun aitaatxiren supazter-xokoko lamin eta arima herratuen ixtorio latzak.
Larz GH 1959, 91. Nere aitatxi Lezon sortua / --han esaten dute jaio--. Mattin 43. Frantsesen aitatxi edo
bederen aitaxo hango "auzapez" egonak baitziren. "Le grand-père ou du moins l'aïeul". Ardoy SFran 60.
- AITATXI-AMATXI. (Pl.). Abuelo y abuela. Ordu da erran dezagun horgo zirela gure Sainduaren aitatxiamatxiak,
Arnalt edo Eñaut eta Guillermina. Ardoy SFran 41.
- AITATXI-LAGUN. Luzaiden aitatxi ta amatxik, bataiatzean, aitatxi-laguna ta amatxi-laguna eramaten
zituen [...]; Credoa erraten zutelarik, berak uts egiten bazuen, lagunak Credoa uts bage errateko. "Solían llevar
cada cual su acompañante". A EY I 187.
- AITATXI-OPIL (B; aitetxi- B). Ref.: A; Izeta BHizt2 (aitetxi-opil). "Pan especial que los padrinos regalan a
sus ahijados por Pascua de Resurrección. Aitetxi-opil goxa yan dugu aurten" Izeta BHizt2. v. tortel.
- AITATXI XAHAR. "Aitatxi xaharra y amatxi xaharra es la manera de referirse a los abuelos (BN-baig)" Satr
CEEN 1969, 181.
aitatxo, aitatxu (V-ger ap. EAEL 41). Dim de aita. Aita, emen dira / egurra eta sua, / baña aberea / non
dezu zuk iltzeko, / aitatxo nerea? It Fab 232s. Jaungoikoak dizula, / aitatxo, egun on. AB AmaE 356. Deitu
egidan "ene aitatxo gogokua". Ib. 135. Etxakan ondo egiten / geure zaldunari / inok ez esatea / aitatxu berari.
Azc PB 82. Aittatxo, enaz geiago joango. Echta Jos 36. Pa! aitatxori. Pa! Pedro Antoni. Pa! aitonari, maite
maite zaituta. Ag G 75. Ez estutu, ene aitatxo, / ez eizu egin negarrik. Enb 95. Ez dakizu zer dan aitatxorik gabe
/ gelditzea. Jaukol Biozk 76. Aitatxori esaten diot Donostira joan bear genukela bizitzera. Lab EEguna 74. Enaiz
zure ugazama gaiztoa, zure aita maitea baizik, gudatik elduberririk dan zure aitatxo. Etxde AlosT 53. Maite
ezazute bada aitatxo, ni maite nauzuten ainbat. Etxde JJ 219. Goazen ainbat ariñen gure aitatxoren etxera!
Bilbao IpuiB 215. Aitatxu negarrez egongo yaku. Ib. 215.
aitatzako (V ap. A). Supuesto padre. Cf. Ker EMeza 580 (ap. DRA): "Gaiñera, Jaungoikoak Kristoganako
aitatzako betebear eta eskubide guztiak be, berari [San Joseri] ezarri eutsazan". v. AITA USTEKO.
Madalenek orduan, Eñaut bere aitatzakoari agertu zion kezka larri auxe. Etxde JJ 201. Baiña are gitxiago
dakizue [...] mundu onetara laster yatorkun sein errubagearen aitatzakoa nor dan, diñoenez beintzat. Erkiag
Arran 143.
aitatze (Añ), aitatute. Mención. Orduan alako gauzarik iñok adirazo ta aitatzen badeutso, aitetute berak
ernegarazoten deutso, erneguz erre ta biraoka asten da. Añ GGero 226. Au da gauza bat aitatze utsak tripako
miña egiten dirana. AJauregi EE 1885b, 215. "Urte berri, gogo berri"... Zuur-itz orrek baño, ez nau ezerk
iguiñagotzen. Ain baitago eskukatua, alperreko aitatzez ain andeatua! Ldi IL 87. Judasen izena aitatze
utsarekin. AA I 418. Ez det ezer esan nai seigarren mandamentuaren kontrako bekatuen gañean, zeren gertatu
diran gauza nazkagarriak aitatze utsak zikindu litzakean zuen gogo ta biotzak. Ib. 249.
aitaun. v. aitajaun.
aitaurren (Lar, Añ A), aita-aurren (A, que cita a Añ). Patriarca. v. aitalehen. --Zenbat seme zituan
[Jakobek]? --Amabi. --Nola zerizten? --Patriarkak edo Aitaurrenak. Ub 20. Aita-Aurreneen Erregiña. Añ EL 1
229 (EL 2 242 Aita aurrenen Erregina). Antxinako Igarlak, Aita-len edo Aita-aurrenak ta Santuak asmau, atera
ta esan zituezan oraziñoak. Añ CS 18. Jakob Aitaurren santuari. Añ GGero 316.
aitautxi. v. aitabitxi.
aitaxe (Añ (V) A (s.v. aitaita)). 1. Abuelo.
2. (V-oroz), aitexa (V-arr). "Padre político. Con el artículo hace aitexea" Totor Arr. "Aitaginarreba" (V-oroz)
A. Arejita Iker-21 (2008), 88n.
aitaxo (L-sar-ain, BN-ad-baig-lab ap. EI 351). 1. (Dim. de aitaso). Abuelo. Haurrak oro aldean eman
zitzaizkon, eta huna nola hasi zitzaioten Aitaxo. Barb Sup 163. Eta Eguerriko bere kondaira pollita hola
bururatu zuen beraz gure Aitaxok. Ib. 166. Nere bi aitaxoak hil izan dira. Ib. 171. Erroak hazkar ditu
Oihanaldeak, aitaxotik semeatxira. Ox in Barb Piar I 6. Ama zenarekin igaiten nintzen bada, noizean behin,
aitaxo eta amaxoren ganat. JE Ber 9. Aitatxo [seguramente por aitaxo] hor jarria / ateaz kanpoan / pipa zango
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
606