A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aitatar, aitatiar (Dv, A), aitar (Lar, Añ). 1. "(Lo) paternal" A. v. aitaldeko. Zenbatenaz bada ez da
gogotikago kargatuko bihotz aitatiar bat, perfekzionerat heldu nahia aurkhitzen duen arima baten erabiltzeaz?
He Phil XII.
2. (V ap. A; Dv), aitatiar. Parecido al padre. "Parecido al padre, de su casta" A. Joanes Batista etxeko
premua errotik aitatar da. GH 1930, 366 (ap. DRA). Adimenduz eta bere buruaren jabegoz aitatiarra da errotik.
Herr 27-6-1963 (ap. DRA).
aitatasun (c. sg. A; SP, Lar, Añ, H), aitatarzun, aitasun (Dv), aitetasun. Paternidad. "Paternité" SP y H.
Tr. Documentado desde Leiçarraga (aitatasunezko). Hay aitetasun en Guerrico y Añibarro, y aitasun en
Garralda. En DFrec hay 3 ejs. de aitatasun.
Izandu zuen Jesusen aitatasun-aitanz hau San Josefek. Mb IArg II 50. Zeren Aita-tasuna, Seme-tasuna ta
Espiritu-Santu-tasuna gauza bana edo bereziak izanagatik, Jainkotasun bat baizik ez da Irutasun edo Trinidade
hau guzia. Ub 126. Bada [gure aita eta ama] oek mundu onetan dira Jaungoikoaren Aitetasunaren imajiña
batzuek bezela. Gco II 178. Jaungoiko eta gizonaren arteko mirarizko Aitatasun eta semetasun au. Astar I 122.
Eta zü, o Sen Josef Aita loriusa, hel zakizkü zure aitatarzün photeretsiarekin. Ip Hil 268. Jainkoa xoilki da
egiazko Nausi eta Aita bakharra, bainan gizona hein batean haren nausitasun eta aitatasunean parthalier egin
ditake. DvHtoy Mt 23, 9n. Atze bage Mülleren egikuna: "gazta egiten den lekuan, aitasun ats egiten da". Garral
EEs 1925, 22. Bere alaba aurrez-aurre ikusi orduko, berau laztantzeko lei bizi bat erne zitzaion, baiñan, ez
zezaiokean ager bere aitatasunik. Etxde JJ 222. Aitatasunak ba-duela jainkozko zerbait. Vill Jaink 167.
(Fig.). Loiolan dagon aitasun gabeko eskuzkribu Euskal-Errian argitaratuak dio. Ag Lar 551n. Bertso
zoragarri horien aitasuna Peñafloridari eman nionean. MEIG I 215.
Sentimiento, actitud paternal. Hargatik esker diogu zure Aitasunari. EZ Man II 159. Bere aitatasunak,
semeagana zedukan amorio naturalak gibelatzen zuen. Ax 346s (V 230). Nik galdu izan dot zure seme izatea,
baia zuk ez niganako aitatasuna. Añ EL 2 162 (EL 1 147 aitetasuna). Gizonak: semezko eskerra agirian eta
berorik erakusteko, txalokatu daigun geure obispo jaunaren gizabidea ta aitatasuna. A EEs 1916, 108.
- AITATASUNEZKO. Paternal. "Aitasunezko hitzak (Darric)" DRA. Zeren gauza guziak bere suiekzionean
dituen Iainkoak, aitatasunezko artha batez beillatzen baitu gure gainean. Lç Ins G 2v. Iainkoa deitzen da
aitatasunezko izen eme eta plazent hunez. Ib. E 4v. Aitatasunezko begi eme batez behatzen ohi zuena. Lç Adv *
8v.
aitatiar. v. aitatar.
aitatoki. "Inséparable de son père" T-L.
aitatokibilaso (H, s.v. aita). Bisabuelo.
aitatsu. "Paternal" Lar y Añ.
aitatto (Sal), aitato (Sal), attatto (S). Ref.: VocPir 164; A Morf 12 X; A Apend (aitato); EI 351; Echaide Nav
216. 1. Abuelo. Aitatto bat iduri zuen, batzu bertzeak baketzerat aholkatzen zituena. Prop 1896, 19. Guk
gure aita bezenbat gure haurrek maite zuten aitatto. HU Aurp 170. Aitatto, jarririkan bere zizeluan, / pafa pafa
ari da pipa bat ahoan. Barb Sup 186. Aitattok berriz dauka pipa ezpainetan. Ib. 186.
2. (L; aittatto AN-5vill). Ref.: Lh; EAEL 41. Dim. de aita. Zure aitatto. Iratz 118. Nahiz han Aitattoren
hobia ikusi. Ib. 119. Eman ottori pa / eta dugun aitatto elgarrekin aipa. Ib. 118.
1 aitatu (V, G, AN-gip; SP (aith-), Lar, Añ, Dv, H; atta- AN-larr), aitetu, aitxatu (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ
(aittátu), To (aittatu); Etxba Eib (aittatu, aitxatu); Asp Leiz (attatu); Elexp Berg. Mencionar, mentar.
"Mencionar", "mentar", "chistar" Lar y Añ. Pouvreau lo da con -th-, lo que parece un cruce artificial con aiphatu.
v. aipatu, aita izan.
Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde RS, aunque no es de uso gral. hasta principios del
s. XIX. Hay aitetu en Canala-Echevarria y, junto a aitatu, en Añibarro y Bilbao. En DFrec hay 52 ejs. de aitatu,
36 de ellos en textos dialectales.
Leloa berri dan artean aita. "En tanto que es nueva la canción, es nombrada". RS 515. Ezta aitatuko sokea
urkatuen etsean. Mic 12v. Ez degu examina onetan aitatzen. OA 162. Aingeruak etzion Birjiñari Jainkoaren
izenik aitatu. Lar, carta a Gandara 161. Ez egidazu geijago aitatu atso benteriaren konturik. Mg PAb 81. Orobat
esan bear da len aitatu ditugun gauzeetan. Mg CC 108. Beste utsegite asko eztira emen aitatuten, berez
ezagunak dirialako. Añ EL 1 239. Izentatu ta aitetu baga ze lekutan edo librutan dakarren dotoreak aek gauzak,
sentenziak ta esanak. Añ GGero 4 (v. tbn. 60, 307, 325 et passim aitetu). Baña artu zuen Justiziak aitatu degun
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
604