A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aita izan. Mencionar. v. 1 aitatu. Onetarako jakin biar da lelengo: orain aita ditugun seinak diriala jaijota
dagozanak. fB Ic III 41. Orain aita dogun penitenzija da, Jaungoikua gaiti artuten dana. Ib. 99. Orregaiti,
pekatuben parkazinoia aita danian, beti gogora ekarri biar dogu Jaungoikuaren beraren egikizuna dala au. Ib.
151.
aitaizun (S; Lar DVC 152, Arch VocGr, Dv, H), aitazun (L, S, R), aitaxun (S, R), aitizun (A). Ref.: VocPir
185; A (aitazun); A Morf 12 C; Lh; Iz R 392 y 401. 1. Padrastro. Morde de Montesson tiroka hil zuten, bere
aitzinean ikhusi zuen ondoan, nola haren aitaizunari zintzurrak egin tzazkoten. Elsb Fram 65.
2. "(L) padrino" A.
aitajaun, aitajein (R-is-uzt), aitajin (R-is-uzt), aitejin (R-urz). Ref.: EI 99; ContR 516; Iz R 283, 301. 1. Padre,
señor padre. "Aitajína! Ikasi dúr biarnésa" ContR 511. "Berari dei egiterakoan bakarrik gaiñeratzen omen diote
jéina ori" Iz R 283. Cf. IC II 24: "Llamaron a[it]e jauna, que quiere decir en lengua vascongada 'señor'".
Tr. El único ej. seguro de -a constitutiva se encuentra en el Cantar de Alostorrea, recogido en Balad.
Aita jaunak eresten dau elia, / ama andreak apainketan obia."Pues su padre bajaba gran hato de ganado".
TAV 3.1.5. Gure Iainko eta Aita Iaunak [...] gida eta goberna gaitzala. Lç ABC B 1r. Karta bidali nizunean
esaten nizun aita jaun orrek zer esan zidan (Azpeitia, 1622). ConTAV 5.2.9, 125. Aingeru batek ziotzon / zure
Aita Iaunari, / insensatzen hari zela, / berri on hauk ekharri. EZ Noel 162. Badaki munduak nola zure aita Iauna
bere etxeaz, onez eta biziaz ere kontu guti eginik, ioan zen Donapalaiora. Ax 6 (V 3). Nahi zütüt disborsatü / eta
hebetik igorri; / erran ezozü gorainzi / zure aita jaunari. Xarlem 723. Zure Aita jaun ta nere ongille D. Antonio
Maria Munibekok. VMg IV. Zein ederki irtengo duen katuaren zortzikoak Aita jaunak biolinarekin laguntzen
dizutela! Ib. VIII. [Emaitzak] eman zitzaizkan / nobi andreari, / aren aita-jaunari / eta amandreari. It Fab 234.
Zeñek loitu zaitu zu / Alostorria? Ai nere Aita maite / Aita maitia / illtzia ondo egin dezu / Aita jaun maitia.
Balad 48. Aita jauna neriak / niri eman zidan / imiñan dotia. Ib. 48. Bere aita jaunak erran dioenean oihu hoiek
direla miriku handi baten deihadarrak. Elzb PAd 35. Dama orren aitak nere aitajauna / billatu zuan lenbizi. PE
86. Aita jaun ori allegatu zat / ordena zuan bezela. Ib. 86. Guztiak batzandu ta / arratsalde baten / etxeko Aita
iaunari / egozan esaten. Azc PB 46. Urrena aita jaun etortzerako / egiñen lana bikaiña. "Para la próxima vez
que venga el padre, harán un trabajo excelente". Or Eus 78. Mikelek aita jaunaren naia / nai luke limurrarazi.
"La voluntad paterna". Ib. 78.
2. (V-ger-och-gip, G-azp-goi-to-nav, AN-ulz; -a V-gip), aitajun (V-gip, G-nav), aitaun (V-gip; attaun G-goi),
aitijin (R), aitxajaun (V-gip). Ref.: A (aita jauna, aitaita, aitijin); EI 351; Iz ArOñ (aittájauna), UrrAnz
(aitxajauna), Als; Etxba Eib (aitta-jauna); Elexp Berg. Abuelo. "Aittájauna bat, iru aittájauna" Iz ArOñ. v.
aitona. Gure aitajaune zanak eta esaten zoen (G-goi). Arin AEF 1928, 81. Ama Birjiña argitu zanien emengo
bildurgarri guztixek izkutau ziran; alan esateban gure aita jaunek (V-gip). Gand Eusk 1956, 223. Gure
aitajaunari nik entzundakoa. And AUzta 94. Aitajaun eta amandrearen ondoan ez da gaizki izango. NEtx LBB
35. Billoba txikia kejatu omen zan, eta ez estutzeko esaten omen zion aitajaunak, laste etorriko zirala besteaketa.
Uzt Sas 340s.
3. (G, AN-gip; attajaun G-bet, AN-gip), aitajun (G-nav). Ref.: A (aita besoetako); EI 352. Padrino (en gral.).
v. aitabitxi, apaidin, ugazaita (2). Ander-i galdetu zion ia aitajaun [= 'padrino de boda'] izango ote zan.
JAIraz Bizia 64. Bidelagun egindako ermutarra aitajaun, Ander-en ordez, eta bestearen emaztea amandre. Ib.
66s. Unamuno dakarkizut lauburu. Arroki dakarkizut, gañera; [...] aitajaun (padrino) aukerakoa dudalakoan.
SMitx Unam 3. Aitajaun zorotzar maitagarriak, ordea, barkatu ez-zik zuzen-etsi ta are eder-etsi didakelakoan
aurkezten natzaizu aren "aur ponteko". Ib. 3. Markesa eta bere aitajaunak goizean goizik joan ziren pistolakajakin;
ni, nire aitajaunekin bazkalondoan txalopa batean sartu nintzen. Etxde Itxas 96. Aita-jaunak aita
erakarri zula bere iru etxaldien jabegaitasuna neri kentzera. Etxde JJ 51. Batuarekin hasita, noraino izan zen
zure erantzukizuna, edo noraino izan zinen batuaren aitajauna? In MEIG IX 76.
- AITAJAUN-AMANDRE. (Pl.). Abuelo y abuela. "Artizko aittajauna-amandriak pe izan die mezatan" Elexp
Berg.
- AITAJAUN-BISABUELO. "Aittajauna-bisabuelo, bisabuelo" Elexp Berg.
haitaka. "Ez da lanean haitaka baizik haritzen, il ne travaille que par boutades" Dv.
aitakarako. Paternal. v. aitakarazko; cf. amakarako. Helas Jauna! zuk hautatu izan duzu zure Ontasun
aitakarakoaz ene bihotzeko baratzea [...] han landatzeko Arbola eder hura. He Phil 543 (SP 535 zure aitazko
bulharretan). Jainkoak zuretzat duen amodio ezti eta aita-karakoari. He Gudu 141 (Harriet, s.v. karazkoa, cita
erróneamente amudio aitakarazkoa). Baldin bazinakite zer ikhustate aitakarakorekin behatzen dioen arima
haren oinetarat beheratzen den bati. Birjin 219.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
596