A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Echaide Nav 216; CEEN 1970, 359; Gte Erd 59.
1. Padrino de bautismo. "Parrain" SP y Lecl. "Padrino del baptizado" Lar. v. aitatxi, apaidin, AITA
BESOETAKO, AITA PONTEKO. Cf. TAV 2.2.17 (L. García de Salazar, 1475): "Llegósele Ordoño, el sobrino,
e [...] díxole: Ayta ujchia, que dize en vazcuençe: Padre, hermosas vichias e cosas" (este ej. admite también una
interpretación por la que bitxi no es palabra independiente, sino el segundo miembro de aitabitxi; así el 'tío' se
expresaba por medio de un comp. de aita; v. IC III 261, refiriendo el mismo episodio: Aita bitxia, ze bitxiak dira
onek?). Kusiñari, koñatari, suiari, illobari, aitabitxiri eta zure ahaide guziei. "Parrain". Volt 204. Zer egin
behar zaiote Katixima eztakitenei heldu direnean kofesatzera edo ezkonzera, aitabutxi edo amabutxi izatera?
CatLav 18s (V 17). Aitabitxik besainka aurthikiko zuen ahur bat sos. Elsb Fram VI. Haurra, hi giristino izana
beharra haiz; ni neroni izanen nauk hire aitautxi. Prop 1892, 73. Har ditake nor nahi aitabitxi edo amabitxitzat?
CatJauf 107. Aiton-amandre biak jetsi ziran Oñatiko eleiza nagusira aurtxoaren aitabitxi (aita ponteko,
aitabesuetako = padrino) bezela. Ag G 70. Eraman induen, jaio ta bateratsu, jaiegun batean elizpera, lenengo
agertzen ziran gizaseme ta emakumea ire aita- ta ama-bitxi izateko. A Ardi 19. Aitabitxik ez dirurik, / haurrak ez
dikek bururik. Ox 41. Aitagutxik lenbizikoz komulgatzerakoan soinekotxo bat egiten die besoetakoai (AN-larr).
A EY I 188. Ezkondu-arte emoten dautso urtero besoetakoari aitabitxik zapata barriak, amabitxik mokotza (V).
Ib. 189. Aitabitxi ta biok. Erkiag Arran 19.
Fedez eta leialdadez bethe aita-bitxia, / entzuteaz zuk egizu ene othoitz larria. EZ Man II 31 (dirigiéndose al
santo de su nombre).
Padrino en gral. "Padrino [...] (aún de matrimonio)" A Apend. Aitabitxi bat egon oi dala gizonezkoentzat,
eta amabitxi bat andrazkoentzat; oneek, aita eta ama pontekoetatik desbardinak izan bear dabeenak, artuten
dituezala eginbearrak eurak eta senitasuna. Itz Azald 132 (hablando de los padrinos de la Confirmación).
Maiean bost ginan soil-soilik: meza-emalea, aitabitxi, bi apaiz gazte [...] eta nerau. A Ardi 78 (se refiere al
padrino en una primera misa). Aitabitxik: / Pozaren pozez, gañez egiñik, / dakust gaur zure biotza. Enb 99 (en
una boda). Osaba Martinek ezkondu zitun eta Liberen ama Josebe eta Agerre izan ziran amabitxi ta aitabitxi.
TAg Uzt 314.
(Fig.). Ene adiskide maite ta bereterkide gartsu J.J. Arin ta J.M. Zuazti-ri. Gertiruditxo (novela) onen
aitabitxi izatea, gizalegez, zueri dagokizute. A Ardi V. Anaidiko bazkideak asko ziran, aitabitxi ona zuten eta
apez gaxoai geienez burua makur-arazi zien. Eguzk RIEV 1927, 432. Nondik dator liburu horiek argitaratzeko
atzerapena? Dirurik ezetik, aitabitxi bat ez agertzetik... Akes Karmel 1977-2, 62.
2. (AN-gulina), aitaitxi (AN-arce), aitautxi (AN-5vill, L-sar, Ae), aitautxu (AN-olza), aiteutxi (AN-erro),
aititxi (L-côte), aitutxi (AN-ulz-erro), atautxi (VocNav (AN-5vill)). Ref.: EI 351; Iz Ulz (aitutxi). Abuelo. "Torri
de aitútxi, ha v[enido] el abuelo" Iz Ulz.
- AITABITXI-AMABITXI. (Pl.). Padrino y madrina. Zoin dire aitabitxi amabitxien eginbideak? CatJauf 107.
Sabelkoien azken haurraren bathaioa da [...]. Gero aitabitxi-amabitxiak irri-egingarri. Ox 40.
Etim. Se suele aceptar que aitabitxi es sencillamente aita + bitxi (Bähr...). Con todo, se puede pensar que no
es, en contra de las apariencias, más que el resultado de aita + guti (palatalizado gutti, gutxi), ant. y arc. 'chico,
pequeño'.
aitabitxikida (Lar, Hb Lh). Padrinazgo.
aitabortze (Sal (+ -rz-)). Ref.: VocPir 189; A (aitaborze); EI 352; Echaide Nav 217. 1. Padrino. Kemen
usatze da, ardietra afizione duen mutikoari, ematen dako aitaborzeak (el padrino) axuri artxo bat. ZMoso 84.
2. (-rz- Sal). Ref.: A y VocNav (aitaborze). Abuelo.
Etim. Se trata, seguramente, de aita + bertze 'otro', pero también 'segundo', 'secundario'.
aitabrahiraso (Urt H). Tatarabuelo. "Abavus, aitasoren aitasoa, aitabrahirasoa" Urt I 17. "Trisaïeul" H (y
no 'bisaïeul' como le atribuyen Lh y DRA). v. Bähr Eusk 1935, 19n.
aitabutxi. v. aitabitxi.
haitada (L, BN ap. Lh). 1. Turno, vez, sesión. "Tour, tour de rôle. Lehenbiziko haitadan behar dugu joan (BNlab;
Lf), nous devons partir avec la première voiturée" Lh. Tiene un valor próximo a 'intento, ensayo', como
vasc. saio, que puede tomarse en buena o mala parte (cf. infra (2)). v. haita. Piarresek eman zuen haitada bat
borthitza muxikoetan; denak gelditu ziren dantzatik hari behatzeko. Elzb PAd 55. Intzegaray, partidaren lehen
haitadan, behin baino gehiagotan miretsi dugu eta bereziki ez dakigu nola lauda haren sake fierra. Herr 19-12-
1957 (ap. DRA). Bazkal ondoan gaur izan dira pertsu haitada beroak. Xa Odol 161. Emazten eta gazten museko
xapelgoko lehen haitada. Herr 24-2-1977, 6. Xapelgoaren azken aitada. Herr 5-5-1977, 3.
2. Pelea. "Dispute" Lh. Bezperako haitadaz oraino naski orhoitzen zelarik. Elzb PAd 59. Orduan ere egin
dutela batzuek eta bertzeek, ala kasailan ala kolpeka, haitada bat ona. Eskual 1-8-1902 (ap. A, que extrae de
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
592