A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gaur. Enb 94. Euskeraren aita Aitor izan uan ba? Lab EEguna 86. Yaun orail eder [Eguzki], legorteen aita. Ldi
BB 110. Oraingo jakintzaren aita dugun Descartes. Vill Jaink 310. Aita baten seme izanik, badute elkarren
eitea, baina ez dira berdinak [bi nobelak]. MIH 334. [Soroa da] euskal teatro berriaren aita. MEIG III 52.
Einstein lekuko, oraingo bonben aita delakoa. MEIG I 195.
4. (Lh). Tratamiento dado a los religiosos.
Tr. De uso general.
Aita Materra San Franziskoren Ordenako fraide eta Reuleko gardianak egin duen Dotrina Kristiana. In Mat
XIX. Aita Domingo Soto, doktor handi hari, iarraiki nahi natzaika. Ax 583s (V 375). Aita Trino juan zan bere
probinziara (1655). ConTAV 5.2.9, 129. Casiano aita zaharrak eskiributan ezarri duen hitz bat. SP Phil 260. Ez
kanbia aita kofesora. Tt Onsa 173. Aita Haranburu, Aita Serafikoaren ordenakoa. ES 157. Aita konfesore orri.
El 18. Aita, jatxi zaite ortik, etzaitugu aditzen. Lar Cor 286. Ara zen Jesusen Konpañiko aita bat. Mb IArg II
302. Eta bakizu nos asi zinian orrela pekatu egitera? Bai aita, urtebete... Zuzaeta 46. Aita frai Pedro Antonio
Añibarrok birau dau Bizkaiko euskerara. Mg CO 294. Karmesetako Aiten Elizan sarthu zen. MarIl 97. Zeñaren
aipamena egiten daben Aita Henaok. Izt C 468. Zure mezua eginen dut beraz, aita Iñazio. Laph 249.
Benedikzionia Aphezari galthatü, erraiten delarik: Ene Aita, benedika nezazü. CatS 88. --Eta orduan piztuko
dira hil guziak? --Bai, aita. Legaz 17. Aita on arrek kongregazioan artu. Arr May 168. Aita Joseph, kapuxina.
Elsb Fram 168. Basamortuko aita bateri itandu eutsen. Itz Azald 76. Aita Astetek laburrago erantzuten du. Inza
Azalp 99. Aietako batek esaten dio Santa Cruzi: "Aita, nerau noa nere gisa". Or SCruz 138. Euren zuzentzalea /
zan Aita Lakuntza. Enb 32. Hemengo aita jesuisten erakaspenen aditzera. JE Ber 60. Aita Donostiren abesti au.
NEtx Antz 70. Loiolako aitaren batek esamiñatu zuan mutilla. In Goñi 10. Aita Antonio Pérez Goyena,
Iosulagundikoa. Alzola Atalak 105. Belaunika ziten zure aita erretoraren oinetan. "Votre Père curé". Ardoy
SFran 335. Azkeneko lan hau aita Mokoroak aspaldi egin zuen. MIH 85.
5. Padre fundador. Ikhas bezate gure aita san Franzes serafikoak hirur ordena bere erregelekin fundatu
dituela. Harb 414. Gure Aita Franzisko maiz juaten zan Santiagoren obira. Bv AsL 128. San Benoat gure Aita
loriosak atseginekin hartu zuen [...] haur gaztea. Jnn SBi 104. Gure aita Asistar Frantzisko deunak onela zion.
Inza Azalp 152. Horrelakoxea zen gure Aita San Frantzisko. MEIG I 62. Amaseigarren mende edo eunkian
sortuak dira [aurkalariak]. Beren lenengo aitta izan zan Martin Lutero. Inza Azalp 94. Jelkiden aita Sabin ixan
zan. Enb 121. Horra protestanten lehen bi aitak. Zerb IxtS 107.
6. Padre (de la Iglesia). v. ELIZAKO AITA. Bizitze Izpiritualeko aitek ongian finkatu ta seindutasunean
aitzinatu nahi direnei handizki gomendatzen diote. Dh 62s. Mende guzietako Aitak bat dire, errateko Eliza ez
ditekela engana. Hb Egia 113.
7. (G-azp-to, AN, L-sar, Ae, Sal; atta AN-gip; H (G)). Ref.: Echaide Nav 324-325; EAEL 43. "Les parents,
père et mère, los padres (esp.)" H. --Zuin dira Jinkuak kreatü dütian lehen Gizun eta Emaztia? --Adam eta
Eva ziren gure lehen Aitak. CatS 22 (v. en un contexto similar, gurasoak en Añ LoraS 186, AA II 129, fB Ic III
321 e Itz Azald 32, burhasoak en CatJauf 32 y Zerb IxtS 114, burrasoak en Etcham 206).
8. Prior, padre superior. Bein batian galdetu zion Santuari Pazifikok: "Aita, zer iduritzen zaio bere
buruaz?". Bv AsL 107. Emok hunako eskutiz hau, eskutik-eskura, fraiden aita edo yeneralari. Elzb PAd 81.
9. Macho (de animales). "En Lekeitio se usa aitea para designar el padre de los pajarillos" A. Nola dein
izena aitek, arraza bakotxarenak [...], nola erraiten zabein enbrer gora isatan drenian, eta [...] umer nola
erraiten zabein. Mdg 149. Aretxerik aretxera salto, / bost txorikuma sinco, / aitearekin amearekin siete, /
abidxearekin ocho (V-ger). A EY IV 318.
"Lucano ciervo [...], los chicos de Ondárroa llaman a este insecto aita" Labayru Hist I 563.
10. "Aitta [...], el suegro" Iz To.
11. (Interj.). v. AITAREN. Aitea! Non il dozu orrenbeste txori! "¡Qué barbaridad!". Zam Man 2.
- AITA AINTZATAKO. "Padre putativo, aita ustekoa, aintzatakoa" Lar y Añ.
- AITA-AITONA. (Pl.). Padre y abuelo(s). Ah, su eder zori oneko nere illtegi ta obia, ta nere ait-aitonen obi
ta illtegi izandu ziñana. Mb IArg I 143.
- AITA-ALABA (Aq 248; aitalhabak S ap. Lh). (Pl.). Padre e hija(s). Eta aita alabak apostoluaren ganat
badohatzi. Laph 217s. Alabak bi egun arto yorran, aita alabak egun bana. HerVal 255. Zenbat aldiz ez gira
izan, gu biak, aitalabak elgarrekin. HU Aurp 184. An egon ziran aita-alabak zeintzuk ziran ondo iakinda gero.
Ag AL 53. Urrengo domekan, Dari-ren etxera bazkaldutera joateko, berbatuta lotu zirean aitta-alabak. Echta
Jos 317. Aita-alabak etxera biralduaz. Goñi 42. Aita-alabak beraz? Lab EEguna 102. Bein Zeanuriti Bilbora
aita-alabak gatzetan yoan ziran. A EY II 367. Ogei egun barru, aita-alabak beren gaztelua utzi ta Salegiren
arroztegira joan ziran. Etxde AlosT 56. Aitona ta aita-alabak apaltzen ari ziran sukaldean. Ugalde Iltz 37.
(Forma sing.). Orok ulertu zuten aita-alabaren ixiltasuna ez-jakiñaren agindu ikaragarria zela. Etxde JJ
254.
- AITA-AMA. (Pl.). v. aitama.
- AITA HANDI (BN-mix, S; Dv (BN-baig); aitahaundi S; aitaundi BN-baig). Ref.: Bon; A (aitahaundi); Lh; EI
351s. a) Abuelo. Ezta hil Tristand d' Urtubie eta Clemant de Moneins, zure aita eta aita handien memoria. Tt
Onsa 4. Antepasado. Behar beno handios izan nahiz, ikherterazi dü gorderik zagoana; ta nor zütien aita
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
584