A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aita (gral.; Lcc (-ea, det.), Mic 8r, SP, Urt I 17, Ht VocGr, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H; aitxa Vm-gip,
G-azp-nav; aitxe V-ger-m-gip; atta G-goi-to-bet, AN-gip-5vill, L-ain, BN-lab, R-uzt; H; atte V-ger-plem,
G-azp-goi-to, AN-larr-ulz). Ref.: VocPir 153; Bon-Ond 138; A (aita, ata, ate); EI 99; Lrq; Iz ArOñ (áitta),
Als, To (aitta), Ulz (aite), R 297 y 282; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg (aitta); Gte Erd 14 y 54.
1. Padre. "Aitea (V-oroz), el padre" A. "Aité, torri laguntzéra" Iz Ulz. "Áite allegatú zen" Ib. "Áita (sic), xin
bedi kóna, padre, venga acá" Iz R 297.
Tr. General en todas las épocas y dialectos. Aunque los nombres de parentesco no suelen aparecer con artículo
(v. A Morf 448), en textos occidentales es frecuente aitea o aitia refiriéndose a la primera persona de la Trinidad:
así en Capanaga, CatAnz (3), N. de Zubia (ConTAV 5.2.11, 152), Arzadun, Cardaberaz (CatV 22), Moguel (PAb
57), fray Bartolomé (Ic III 280), J. J. Moguel (BasEsc 21), Astarloa (II 206), CatLlo (8), CatBus (53) e Iturzaeta
(Azald 24); se conserva tbn. en textos posteriores, en expresiones como Aitearen egin 'santiguarse', Aitearen
batean, etc. Fuera de esta acepción es bastante escaso, aunque se encuentra Lazarraga, en unos versos navarros
de 1610 (escritos en una variedad occidental), en Capanaga, en Zavala y en Enbeita. Hay Aita (no Aitara) en
textos salacencos (CatSal 26, Samper Mt 11, 27; cf. sin embargo aitara en Esparza ap. EI 100 y EAEL 41). En
Leiçarraga hay vacilación entre formas con acento y sin él (v. por ej. Mt 11, 27: "Nehork eztu ezagutzen Semea
Aiták baizen: ezeta Aita nehork eztu ezagutzen Semeak baizen").
Aita Garcia de Agirri (980). Arzam 90. Casa de Egga Enneco (1028). Ib. 91. Eyta Acenare (1096). Ib. 91.
Aitak bere haur maitia gaztigatu ohi du. E 241. Eta zein da zuetarik aitá, semea ogi eska badakió, harri bat
emanen draukana? Lç Lc 11, 11. Aitak ezkondu ezpanagi, / neurau ni ezkonduko nax sarri. Lazarraga 1190r.
Baegion aiteak erregutu / gau baten arren lagun legiola. Ib. (B) 1154rb. Aita zarra ta betse etena ezta
gerena. "Padre viejo y abarca rota no es deshonra". RS 24. Gero guziok aita orri eragingo diogu (Azpeitia,
1622). TAV 5.2.9, 124. Aita eta ama honra ditzagula. Ber Doc 88v (cf. aitama, aitetama). Bañan aitak nola baitu
gaztigatzen umea, / zeñek behar baitu haren ontasunen iabea. EZ Man I 118. Geure aita propioak baiño
maiteago gaitu geure konzientziak. Ax 424 (V 274). Arako seme prodigoa, aiteak emon eutsan ondasunak galdu
zituzana. Cap 118. Esau presentatu zitzaion bere aitari eskuak zituela illez estaliak. SP Phil 277. Bere aita edo
ama, / abride edo urkho, / adiskidezko bilduma, / badituzke lekhuko. Arg DevB 166. --Josef saintia Jesüs-Kristen
aita deia? --Ez: honek eztü gizon bezala aitarik. Bp I 33. Zakharias bere aitaren izenaz deitzen zuten. ES 158.
Jaiotzen badira aitagandik eta amagandik. OA 26. Apezak edo maistruak edo aitak galde iten diotenean. El 20.
Ezta Jesusen aita baña bai ordekoa. Acto 373. Madarikatua ni sortu ninduen aita, ta erdi ninduen ama. Cb Eg II
106. Hitz eman zion zerbitzaturen zuela haren aita zerbitzatu zuen leihaltasun berarekin. Lg I 313. Han aitak
haurren kontra, haurrak aiten kontra, lagunak lagunen kontra, esposa esposaren kontra daudez. Brtc 147.
Aitoren semiaren bastardak ahatz eztialarik sekülan nor zian aita. Egiat 276. Isaak izandu zan Jakob, beste
izenez Israel zeritzan seme baten aita. Ub 18. Ezin helduz galeretarat / aita bidean hil bazen. Monho 42.
(ss. XIX-XX). Seme on batek egiten ditu aitaren esanak. Mg CO 49. Ator, esaten dio aizpa batak besteari,
ardoz moskor dezagun ta lo egin aitarekin. AA III 382. Nonbait aiteak au iragarri / nai yeuskuan ez besterik.
Zav Fab RIEV 1909, 35. Begiratu duzun bezala Isaak Abraham bere aitaren eskuz sakrifikatua izaitetik. JesBih
461. Euskaldun garbi garbia zan, bada, Tubal; baita beraren aita Jafet. Izt C 5. Ruben seme nagusia Bala bere
aitaren emazteaz lilluratu zan. Lard 46. Aitaren aldetik Garaztarra zen, amaren aldetik Baztandarra. Laph 123.
Jenobebak bere senarrarekin aitaren etxetik joan bear zuen egunean. Arr GB 7. Aita zarra arturik laster
bizkarrean. AB AmaE 292. Aita artzaina zuen. Jnn SBi 84. Portügaleko Erregiaren alhabak zühürtarzün
handirekin gobernatü zian Erresuma, aitak eta anayiak gerla egiten zielarik Türken kontre. Ip Hil 41. Aitak izan
bear dau oso onak, ezkonduak izan bear dau oso onak, semeak izan bear dau oso onak. Itz Azald 199. Hain
barna sarthua ukan dut zainetan, ttipi danik, aitaren alderateko beldur hori. JE Bur 10. Zure aita begira balego,
nolako frankezakin tratatzen zaitudan, zer poza artuko lukian! Iraola 107. Aita han zuen, bi hurratsetan, hari
beha. Barb Sup 181. Aitxe, erregiak euskeraz eztakije ala? Kk Ab II 35. Ba-dot atta, ta batta ama, ta anaiarrebak
be. "Padre". Otx 12. Orain ezagutuko dezu nor dan gure aita. ABar Goi 75. Aita batek bazituen bi seme.
Ir YKBiz 384. Ago ixillik, mingain urde orrekin nere aitarik aipatzeke. NEtx Antz 27. Ez dok izango, Joxe!
Semiek makillaka erabilli euren aita? Bilbao IpuiB 55. Etxeaz orhoitzen niz. Aitaz, amaz, anaiaz. JEtchep 75.
Biar, orduan, emen egongo al da zuen aita? Erkiag BatB 63. Gure aita zana bost urte luzean oiean gaxo eta
geienean triste xamar egon bazan ere. Salav 19. Hor bizi izan dira San Frantsesen arbaso zonbait, aitaren
aldetik. Ardoy SFran 48. Etxetik hasiko naiz kontu kontari. Aita xextogintzan aritzen zen. MIH 366.
Gure zeruko Aita baño aitagorik ez dago. EgutAr 14-9-1957 (ap. DRA). Baita Jaungoikoa bere gure Aita
dogu, ta aitarik aiteena. Ibarg Geroko 64 (ap. DRA).
(Ref. a la primera pers. de la Trinidad). Tr. De uso general. [Iesus] unktatu izan dela Aitáz Regetan,
Sakrifikadoretan eta Profetatan. Lç Ins C 2v. Sinistetan dot Iaungoiko Aitagan. Bet 6. Aitak nai duena nai du
Semeak eta Espiritu Sanduak. Ber Doc 103r. O Amudio saindua / zure da ethorkia, / Aita eta Semearen /
baitharik ethorria. EZ Noel 143. Aitea Iaungoikoa da? Cap 27. Glori' aitari, semeari / eta gogo sainduari. O Po
64. Aita duzu, Ama gabe, / Zeruetako glorian. Gç 66. Zelian bere Aitaren aldesküñian delarik Jesüs-Krist. Bp I
35. Espiritu Santua ote da Aita edo Semea? OA 22. Gloria bardina Aiteagaz da Espiritu Santuagaz. Arz 31.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
582