A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
loruaren gisa, / esanaz nagusitzen / zerala aixa. AzpPr 96. --Andretxua, beorrek pasako luke egun guztiya onla
beste ezer egin gabe. --Bai; aixa pasa liteke beñepin onla. Denbora errez jun! Sor Bar 97. Aien gañian marka
ondu dute aixa. Ud 123. Bai, zakurrak aixa ezagutzen dute zeiñ nolakoa dan, gizonak baño aixago noski. Ag G
173. --Eta soldadu edo gudariak bereixten al dittuzu eztiranetatik? --Aixa, jauna. Inza Azalp 13. [Eskallerak jarri
zituen] amona xarrak / aixa igotzeko gisan. Tx B III 138 (v. tbn. I 103). Aixa dijoa Pelixa. / Aixa, txoriaren gixa.
/ Batez ere sarritxo / edaten duanean anixa. NEtx LBB 345 (v. tbn. en la misma pág. aisa dijoa Felisa). Egunez
aixa gastatzen ziran / gaueko irabaziak. Uzt Sas 179. Emen aixago kantatutzen da / ondo bazkaldutakuan. Uzt
Noiz 114. Goizian purru-salda, ta eguerdian azak; aixe kabitzen naute ipurdiko galtzak (AN-gip). Inza
NaEsZarr 881. Aixe etorri, aixe yoan (AN-ulz). Ib. 1939. Dozenaka tragatzen zituen aliak / alako aixa nola
antxua baliak. In MEIG VII 33.
v. tbn. JanEd I 91. Xe 185. Ill Testim 27. EusJok 110. EusJok II 73. Etxde JJ 13 (265 aiza). BasoM 152.
"Ori jakina zen, [...] ori bistan zagon [...], bai aise! (B), bai aisa (AN-5vill), [...] egiazki! (BN-arb), horixe!
(G-azp, AN-gip), aixa (AN-gip), [...] aije! (BN-ciz-arb)" 178.
Etim. Cf. fr., occit. àise, ant. adjetivo.
aise. v. aisia.
aiseatu. v. haizatu.
aisegia. Comodidad, bienestar. v. aiseria. Debruak emaiten deie [sorginei] bizitzeko aisegia eta guziz au:
indar berezia, herraz edo bekaizkeria amengatzeko eskua. L. Apestéguy GH 1923, 349.
aiseki (L, BN ap. A; SP, Ht VocGr 270, Urt IV 30, H), aisaki (Sal, S (aidsaki) ap. A; H). Fácilmente;
cómodamente, holgadamente. "Aisément, à l'aise" SP. "Holgadamente, largamente" A. v. aise, aiseski.
Tr. Propio de la tradición septentrional; tbn. hallamos algunos pocos ejs. meridionales posteriores a 1950.
Eta egidazu othoi liberalki grazia, / aiseki akhabatzeko bidearen goitia. EZ Man II 122. Nik erraitea baino
zuk egitea aisekiago millatan daidizu. Harb 214. Maiz orraztatzen denak eztu traburik edireiten, eztu miñik
hartzen, hura aiseki orraztatzen da buruan. Ax 547 (V 351). [Uste baituzu] aisekiago eta erraxkiago iltkiko
zarela. Ib. 86 (V 58). Eta ez bekhatua ere ezta, egonaren buruan aisekiago erremediatzen. Ib. 81 (V 55).
Hunekin batean hobekiago eta aisekiago iragaiten baitira mundu hunetako trabailluak eta atsekabeak. Ib. 496
(V 320). Baldiñ zure meditazionea egiñ ahal badezazu Elizan, aiseki eta errepausuan, uste dut han egitea
litekela hoberena. He Phil 94. Flakoak eta tontoak bezain aiseki borthitzak eta sineziosak ere [bentzutuko
ditugula]. He Gudu 54. Ja, ja, Kapet, jai, / orai badizu aski / utzi behar dizu hor, / lo dadin aisaki. AstLas 28.
Zer egin behar da bere bekhatiez aisaki oritzeko? CatLan 144. Aisakiago biziaren eramaiteko. Ib. 157. San
Franzes Saleskoaren eta Luis Gonzaga Dohatsuaren biziak, aiseki erremarkatu duteke saindu hauiek zuten
debozione nahikarakoa Jesus-Kristoren Bihotz Sakratuarentzat. JesBihD 9 (ap. DRA). Zure bekhatiez aisaki
orhitzeko gogoman ezazü [...]. UskLiB 86. Gure etsaiak aisaki / goitüren beitütügü. Abraham 321. Hautsiren
zütiegu beiriak bezain aisaki. Ib. (ap. DRA). Zük gizonak nik emaztiak / aisaki instrüi gintzakezü / Jinkuaren
aldian fazilkiago / oro ezar gintzakezü. StJul 49. Zer egin behar da ikhertze horren aisakiago egiteko? CatS 82.
Emeki, emeki, beharbada frango laster, aiseki, deus ez balitz bezala, kasik jostetan. Dih MarH 302 (ap. DRA).
Alemanen jartzegi-denboran, Parisen egarria eztitzen ahal zen errexki, bainan gosea ez aiseki. Herr 23-10-1958,
1. Biotzaren intziriak aiseki zabaldu ta egaztu daitezan. Erkiag Arran 183. Bigarrenaren hutsa aisekiago senda
daiteke. MEIG IV 77s.
aisere (L, BN, S ap. Lh). "Aisément" Lh. v. AISERA.
aiseria (-ri BN-mix-baig ap. Lh). Comodidad, holgura, bienestar. "(Lf) aisance" Lh. "Aiseria beti miseria"
(BN-ciz). v. aisia. Lazükeria eta aiseria txerkhatzen diana, bethi hersidüretan date. Ip Imit I 25, 7. [Gizonak]
egürükitzen dütü khorpitzeko abantallak eta aiseriak. ArmUs 1896, 98. Bainan horra nun lur huntako aiseria
berriek bake eta zorion gozo hori mustupilkatu behar zuten egun batez. JEtchep 47. Aiseriaren aldeko izan
baitzitaizkete orobat, / kargaren beldurrik gabe eman fruituak mundu huntarat, / zuen bizia izan ez dadin uzta
gabeko uda bat. Xa Odol 290. Aiseria eta miseria. Herr 15-7-2004, 8.
- AISERIAN. Con comodidad, con holgura, cómodamente, holgadamente. [Aitak] beste aurrhidik, üzten
aiserian. 'Lui lassait à mes frères et sœurs une existence facile'. Etch 176. Jende nekazailea / da maiz miserian, /
Aberatsa uros da / beti aiserian. Etcham 208. Bizia goxoki eta aiserian iragaiteko kidekoen artean, urgulurik
gabe, lañoki, bake eztian. Zub 67. Itzultzen zen bere sor-xokorat, ez aberats okitua, bana bizia aiserian
iragaiteko doian, eta etxalde baten erosteko xedean. Ib. 86. Aiserian bizi garela pentsa dezakegu, sare azkar
horri esker. Herr 15-7-2004, 8.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
576