A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Acompañando a un adv. o adj. comparativo). Uda lehen arrosa / neguan arraro, / osto bano arantze / aise
gehiago. Bordel 106. [Larrun puntatik] xuri xuria, Baionatik eta Tarnosetik aise haratago ikus ditake itsashegia.
Zerb Azk 38. Zu ere aise goxoago zinen / duela hamabortz urte! Mattin 98. Horrek latina bainan aise /
eskuara du nahiago. Ib. 117. Lenago aise hobeki baitzen / denek lenguaia berian. Ib. 118. Arratsean baino aise
azkarro / izaten bainaiz goizetan. Ib. 112. Salaburuk, ordea, nik baino hobeki ezagutzen du, aise hobeki. MEIG
VI 115. Horrexegatik, hain juxtu, erabiltzen dugu erdarazkoa baino aise usuago. Ib. 170.
Bena halere hura die aisa errespetatzen / Zeren dien aisa nausi üzker handi egiten. 'Malgré cela on le respecte
grandement / Car il est grand maître dans l'art de péter haut'. Etch 364. Zaragolla hobenak haienak zirela? /
Gizunentako aisa nausi zirela? 'Que les meilleures culottes étaient les leurs, qu'elles l'emportaient facilement sur
les hommes'. Ib. 278.
Manu oiek, oro ar, ez dira ain izigarriak. Izigarriago, aise, debekuak. Lf Egan 1955 (5-6), 7.
4. "Holgado, ancho, aisa, lasai, nasai" Lar.
5. aisa (L, S ap. Lh). Holgura, desahogo, comodidad. "Aisance" Lh. v. aisia. Laxükeriala eta aisala ekharri
dena, bethi hersidüretan izanen da. Mst I 25, 7 (Ch aisian eta largotasunean bizi nahi duena, Ip aiseria
txerkhatzen diana). Gure khorpitzen aisaren nahiküntia. Mst I 15, 2 (Ip gure aisaren nahiküntia; Ch gure aisien
gutizia).
6. (El) que vive con holgura y desahogo. Uste düzia mündü huni estekatürik daudian gizonek, deus edo
aphur baizik eztiela soferitzeko? Etziniro bat ediren, txerkha zintzan ordian mündü huntako aisenak. Mst III 12,
2 (Ch eztuzu hori kausituko munduko dohatsuenetan ere, Ip eztüzü edirenen siratsen erdian bizi direnen artian
ere).
- AISEAN, AISAN (S ap. Lh). Con comodidad, con desahogo. "À l'aise" Lh. v. AISIAN (s.v. aisia). [Nekez
bizi zenak] bere deliberua hain xuxen eta hain prootxozki bere fortunaren eta bere salbamendiaren atxiki zizin,
nun denbora laburrez net aizan jarri baitzen. AR 249. Nihori ez baitzuen ematen bere beharren berri, guziek
aisian zaukaten zela. Atheka 171. Herabia da aisan eta phausian izateko amurio desordenatü bat, zuñek gure
eginbider hüts eragiten beiteikü. CatS 9. Itsasotik athera dezakegunarekin, badugu aisean bizitzekoa. Prop 1903,
89. Aldi batez, Eretan zagon Ganosse semiari erran zeron: Aisan zira. Ez düzü haurrik. Lagüntüxe behar
züntüzke haurride gaxo horik. Const 42.
(Precedido de pron. posesivo). "Bere aisean ez izan, no encontrarse a gusto (T-L)" DRA. Zure aizean eta
egun klarez. "Tout à vôtre aise & du claire jour". Volt 170. Lehen gusua bere onetik ilkitzera zoan; ekurugaitz
agiri zen, eta ez batere bere aisean areago. Mde HaurB 79. Herioak bere phena orotarik sendoturik eta
delibraturik bere aise handian ezarten du. Tt Onsa 159.
- AISE BAINO AISEAGO. Muy fácilmente. Horiek oro biziki estakuru ttipiak dira, aise baino aiseago
antolatzen ahal direnak. Lf Murtuts 25. [Ipui] guziak dira biziak, egokiak eta aisa baino aisago irakurtzen diren
horietakoak. MEIG II 146.
- AISE BEZAIN ERRAZKI. Muy fácilmente. Soka estekatuko dugu eliza dorrean, eta Itsasuar guziek tiratuz
aise bezain errexki urrunduko duzue eliza. Lf Murtuts 19.
- AISE GABE. Zurekin batu / et' aise gabe, / su naiz bilhatu, / ta kisu labe. O Po 46 (Harriet traduce "sans
loisir", y Lfn "après vous avoir jointe, et non sans peine").
- AISENIK. Lo más fácilmente; holgadamente, cómodamente. AxN explica astirik (27), por aisenik. Bizia
naramakan nihongo aisenik; / Ezdu Napoleonek halako egunik. Hb Esk 232. Bekhatü horietarik zuintara aisenik
erorten gira? CatS 48.
- AISERA (L, BN ap. A), AISARA. "Cómodamente" A. v. AISEAN.
(Precedido de posesivo). Cómodamente, holgadamente, a mi (tu, su, etc.) gusto. [Gizon bat] mundu hontan,
bere aisala, honez eta ederrez betherik bakhian bizi denian. Tt Onsa 149. Ementxe, baster ontantxe itzegingo
degu gure aisara. TAg Uzt 206. Illargia, izarrak eta aizea ere, ez dabiltzala legegabe ta ajolagabe nunaitik eren
aisara. Ib. 251.
- AISEXEAGO, AISAXIGO (S ap. Lrq). a) "Un peu plus facilement" Lrq. Ahalgez urtua zabilan, alpotxak
bizkarrean etxez-etxe. Bizkitartean, ahalgea behin zangopean ezarriz geroz, aisexago zoan. HU Zez 37.
b) "Un peu plus facile (S)" Lrq.
- AISEXEEN. "Aisaxen, à peu près le plus facile (S)" Lrq.
- AIXA (V-gip, G-azp-to-bet-nav, AN-gip-5vill ap. EI 98). (Forma con palat., con o sin valor expresivo).
Tr. Documentado al Sur desde Larramendi. Es la única forma en Iztueta, J.I. Arana, Arrese Beitia (AmaE
412), Goñi (117), Inza, Mokoroa (4), Ugalde (Iltz 53), Basarri (148) y Uztapide. Para las variantes axa, axe, aixe,
no documentadas en los textos, v. EI 98.
San Agustiñ da argi-itxaso zabala, zeñean sartzen diran eskola guziak, ta aixa ta lasai kabitzen dira. Lar
SAgust 10. Oiek, bai, dakitela seme-alaba leial piñak bezela, zure argiai eranzuten! Argatik dabiltza aiñ aixa
birtute guztietan. Ib. 16. Aixa ill dezakegu / maiz konfesatuta, / orain degu denbora, / baita ere beta. Izt Po 56.
Apustu onen ondoren bereala beste bat jokatu dute Bergarako plazan [...]; baita irabazi ere aixa aski. Izt C
245s. Probinzia labur au beingoan ta aixa menperatzeko ustean etorri izan diran [etsaiak]. Ib. 33. Eta erosoago
aixa legozke beren izketa ta itzaldi ederrakin animen onean lan egiteko. Aran SIgn 209. Beti keñuka zaude /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
575