A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aisatto. "Dim. de aisa, assez facilement (S)" Lrq.
aisatu (B, S; Lar, Añ (G), Mg Nom, H, VocB), aisetu (B; SP (aisetzea, sin trad.), Urt Gram 388, H), aizatu. Ref.:
A; Lh; Izeta BHizt2 (aisetu). 1. Aligerar, aliviar (una pena, molestia...); facilitar. "Devenir à son aise, aisetzéa,
aisétu" Urt Gram 388. "Faciliter; s'habituer, acquérir la facilité de..." H. "Facilitar, aligerar" VocB. "(B), aliviar la
carga" A. "Devenir facile" Lh. "Facilitar. Aparaxu orrekin lana aisetu ta nekeik gabe" Izeta BHizt2. Beldurra
aseguratu, zorra kitatu, nekea aisetu, trabaillua arindu, tristiziá alegeratu [...]. Lç Adv ** 8r. Neke gau aisatzen
da Jangoikoaren graziareki (250). LE-Ir. Zistatzen ta zilatzen da tela orratzak, baña zistatus ta zilatus aisatzen
du bordadura (306). Ib. Emengo sua kriatu du Jangoikoaren miserikordiak gure amorios, gure ones ta
onginaies, argitzeko, berotzeko ta bizitzain aisatzeko (320). Ib. Heritasunarén oñáze ta naigábeak suabetzekó ta
aisatzekó ere dú bertúte Sakramentuak. LE Ong 24r. Suabetzentióte bizitzarén moléstiak, aisatzen tióte
trabájuak. LE Matr2 86. Aisatzen dira bekatu egitera. Mg (ap. H). Aisatzea edo erraztea. AA (ap. H). [Parietera]
jiten da muru zaharretan, tizanak aizatzen du hur xuriaren egitia. Alth Bot 16. Yainkoaren legea aisatu ta
arindu bearrean. Ir YKBiz 398.
2. aixetu (AN-olza ap. Bon-Ond 159). Descansar.
aisatu. v. haizatu.
aisaxeta-. "Aisatü (S), devenir facile. Dim.: -xetan" Lh (s.v. aisa).
aisaxka (S ap. Lrq). "Assez facilement" Lrq. v. aisatto. Ihur ezta harritü Marcel Quheille gure herritarra
aisaxka lehentü beita ürhentzian. Herr 17-10-1957 (ap. DRA).
aise (G, AN, L, BN, Ae; Urt II 38 y IV 30, VocBN, H), aisa (G-or, AN, L, B, BN, Ae, Sal, S, R; Lar, H), aiza
(G-bet, AN-gip), aiso (BN). Ref.: A (aidsa, aisa, aiza); EI 98, 383; Lrq /aiz!a/; ContR 517; Iz Ulz (áise).
Tr. En la tradición septentrional se observa un notable aumento del uso de este término desde mediados del s.
XIX, aunque falta, por ej., en autores como Duvoisin, Joannateguy o Inchauspe. Al Sur no se documenta hasta
mediados del s. XVIII, y se encuentra en textos guipuzcoanos, alto-navarros y en Mendigacha (aisenetarik); los
únicos ejs. vizcaínos corresponden a Arrese Beitia (aixa) y Erkiaga. La forma clásica de la tradición labortana es
aise y la de la suletina aisa ( en un ej. de Casenave (SGrazi 46) posiblemente representación de una s
sonora). En textos bajo-navarros se encuentran ambas formas (aise y aisa): Bordel (más frec. aisa), M.
Elissamburu (más frec. aise), Etchamendy (más frec. aise) y Xalbador (proporción similar). Hay sólo aisa en
CatLuz y sólo aise en Zubiri (74; en ambos casos un sólo ej.). En textos gipuzcoanos y alto-navarros la forma
más frecuente es aisa, seguida de aixa (v. infra AIXA), alternando ambas formas en autores como Larramendi,
D. Agirre, Illarramendi, Txirrita o Etxaniz. Hay además aiza en López, en dos ejs. de Iraola (115) y en otro de
Etxaide; en una carta de finales del s. XVI y en Voltoire aparece aiz-, probablemente por ais-. En DFrec hay 52
ejs. de aise, 6 de aisa y uno de aixa.
1. Fácilmente; holgadamente, cómodamente. "Fácilmente", "holgadamente" Lar. "Aisa irabaz eta aisa igor
(Sc), ganar fácilmente y gastar con igual facilidad" A. "Aidsa (Sc), [...]. Es la palabra aisa con la s modificada,
como de costumbre, entre vocales" Ib. "Zahar bat eztuzu hañ aiza ebilten gaztia bezala" Lacombe Voc ms. (ap.
DRA). AxN explica asti duzue (26), por aise zaute. v. erraz.
Armada bortitzagorik etor ezpadadi, aise lo egingo dugu. (c. 1597). FLV 1993, 460s. Nekez irabazi
tuken halaberki diruak, / eztetzakela despenda nola aise billduak. EZ Man II 160. O Iongoiko, iudutarrei
eragiña gerize, / bero handitan hedoiaz iragateko aise. / Egidazu niri ere fabore Iongoikoa, / suportatzeko iguzki
beroaren gaizkoa. Ib. 122. Enbarka zaite aisiago ioanen zara. "Plus à vôtre aize [sic]". Volt 205. Zerori
bakharrik alfer, aise, egitekorik gabe, ongi iana eta hobeki edana zaudenean. Ax 160s (V 108) (v. tbn. en
contexto similar 378 (V 249) aise egon, 422 (V 273) aise izan). Athea bere erroetan eta uhaletan ongi iarria eta
pausatua dagoenean erraxki hertsten da eta idekitzen da, aise alde batera eta bertzera erabiltzen da. Ib. 45s (V
29). Iokoan, gau egunak aise eta guti sentiturik iragateintutzu. Ib. 517 (V 332). Zatozte enegana [...] kargaturik
zaudetenok eta nik arinduko eta aise ibeniko zaituztet. Ib. 483 (V 312). Enseia bedi, has bedi eta berehala
berotuko da, [...], aise ibiliko da; eta gero eta gero aiseago [Iainkoaren zerbitzuan]. Ib. 490 (V 317). Untzia
itsas-zabalean, denbora ederrarekin aise erabiltzen da. Ib. 217 (V 145). Ezkont-eguna, aise izanaren
biharamuna. "Le jour auquel on se marie, est le lendemain du bon temps". O Pr 155. Mintzo bakhar bat baizik
mundu-herri guztian etzenean, gizonak zein aise bizi ziren elkharren artean. ES 388.
(s. XVIII). Baña zeiñ ere dan [gaia] goi, mee, ondatsu, ala oi darabilzu, aiñ aisa ta itobagez, beste esku-arteko
beargai errazen bat baliz bezala. Lar, carta a Mb 277. Ta nere Jaun orren guztizko Ona nik ofenditu det, ta añ
aisa ta ainbeste bider? Cb Eg II 32. Txit aisa, ardura gabe ta bere erara azi zuten. Ib. 188. Kontu oriek utzi, ta
aisago bizi zedilla; konfesio jeneral eta beste gauzak gero egingo zituela. Ib. 189. Zenbat pekatuan, ura bezala,
lo egitera aisa joango dira? Cb Eg III 323. Bere alaba zoroari aisa lajatzen dio festetan ta erromerietan ibiltzen.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
572