A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
arren / altasunez zu jarria, / zeradelako España baten / seme aiñ onragarria. AB AmaE 105. Nok eta zeñek
aterako au nire eskutik, / naiz ik agertu orren arrorik altasuna? Ib. 451s. Aizkora bat iasoteko altasuna eukan
guztia Auñemendira eruan. Ag AL 165. Emoten deutsala artuten dabenari arimako altasun edo eskubide bat. Itz
Azald 126. Jaungoikoaren ontasun azkenbagan, bere altasunean eta bere leialtasunean. Ib. 62. Aittak eztu
semeak baño jakinduri, altasun edo indar geiago. Inza Azalp 40. Garbitasunen antzikurra ta / egimenetan
gorena, / altasunian daukozu, barriz, / azken bagako almena. Enb 111. Berari gura dakijola zure altasuna ta
aginpidia egunetik egunera gettutia. Otx 117. Ez agintza beterik ez altasun osorik eztauskula emoten. Ib. 153.
Gorputz zuria biluzik erakutsi zionean, bere ahultasunean hain hukigarria, bere ahaltasunean hain jauretsia.
Mde HaurB 98. Bizi dan arte ez da ezautzen / gizonaren altasuna. BEnb NereA 141. Eta gaitz batek gortuta laga
arren, ez zetsan utsuna onek gitxitu [...] ostiango gauzetan aurrera urtetzeko eban altasun zorrotza. Etxba Ibilt
469.
(V-gip ap. Etxba Eib). Potencia (del alma). "Arimiak, altasunak dittu iru: oroimena, adimena eta borondatia"
Etxba Eib. Animaren altasunak dirade iru. Lariz 10.
Posibilidad. Ezintasuna zer dan jakin ezkero, altasuna zer dan jakiña dago, eta bestera. Zink Crit 16. En
DFrec hay 3 ejs. más de esta accepción.
ahalti. Poderoso. v. ahaltsu. Nola da Jainkoa aaltia, aal guzikoa? CatBurg 16.
ahaltsu (Dv, H, A), altsu (V, G, AN; Añ). Ref.: A (altsu); Etxba Eib (altsua). Poderoso. "Zan altsua, ez diru
askon jabe izatiakin, ezbada ze bere jakintasun eta zuzentasunagaittik" Etxba Eib. Tr. Documentado sobre
todo en textos meridionales. Al Norte se encuentra en Belapeyre, Duhalde, Zubiri y Mirande. En DFrec hay 15
ejs. de a(h)altsu y 2 de altsu, todos meridionales. Ene Jinkoa! Esperantxa dizüt parkatüren deriztadazüla ene
bekhatiak; oro hon, ahalsü eta hitz emanen edükile zirelakoz. Bp I 49. Jauna, zer egin dira len agertzen zenituen
anditasun ta esku alsu gogorrak? Mb IArg I 150. Jaun ezin andiago, ezin jakinsuago, ezin alsuago. Ib. 382.
Onetarako, laguntzen deust Jangoikoak berak bere beso altsuaz. Añ EL 1 65. Esku altsu-ongille artatik zinzilika
arkitzen dira. AA III 313. Jainkoaren aldeko ararteko ahaltsu haren baithan. Dh 269. Zeure altasun
espirituzkoa altsubagua ta jagijagua da. fB Ic III 296. Munduko Altsubak bendetu legijez gizonak, lotu, ta
karzelatu legijez. Ib. 293. Sazerdoten bizi-era edo estadu altsu, santu, ta altubari. Ib. 304. Erregerik alsubena.
Astar I 31. Jaunik aberatsen ta altsuena? Jauregui 240. Jaun bat ezin obea, alzu edo poderosoa. CatBus 13.
Erakutsi nai izan zuen bere esku altsuak zenbat zezakean. Lard 374. Marijaren bitartekotasun altsua. Ur MarIl
50. Begaiñ-Arrakill jauna txit altsu eta aberatsa zala. Camp EE 1882a, 66. Alperrik etsaia da eskuadra altsua.
AB AmaE 99. Erri altsuak burua umill makurtzen deuste. Ib. 436. Euskaldun altsu guztiai deiezka. Ag AL 20.
Demoninoaren kontrako arma altsu eta sendo bat. Itz Azald 11. Bere eskubide altsuagaz. Ib. 55.
(s. XX). Bitarteko, altsu naiz erkin, atzeak esango du zer naizen. A Ardi 92. Izadia altsu-altsua dala. Zink Crit
19. Erri-abestiz zetorkion gotargi altsua. Garit Usand 66. Siñesmen altsua! Or Mi 128. Europako enperadore
ahaltsuenari buria apalaraziz. Zub 29. Sarats ondotik gixon altsubak / eruan dabe obira. Laux BBa 80.
[Arana'tar Sabinen] iarraileak, gaur asko ta altsuak diralarik. Y 1933, 8. Estadu altsu ta ankerra. Eguzk GizAuz
85. Altsuei gogor egitea eziña duzu. Zait Sof 18. Eladeko iri altsuenera. Ib. 127. Zorigaitzez, bera baiño
ahaltsuagokin oldartu bearra tokatu zaio. Etxde JJ 23. Baso ahaltsu, oihan indartsu, beldurgarri ilunak egiten
duen muga. Mde Pr 117. Altsuen biltokia da, liberalen leku guri ta erosoa. Erkiag BatB 146 (157 aaltsu). Uzta
eta ekaitzen egille altsu. Ibiñ Virgil 70. Eri dauntzan adiskideei ta etsaiei on ta gaitz egiteko altsuen nor ote?
Zait Plat 93. Aren begi-diztiren gezi aaltsuak zauriturik zeudeneri. Berron Kijote 161. Nerbiako duke aaltsua. Ib.
199.
v. tbn. AIr Egan 1955 (5-6), 41. Altsu: JJMg BasEsc 233. Arr BasEsc 4. ArgiDL 90. Jaukol Biozk 68. Enb 124.
Alz Ram 88. Otx 131. Ir YKBiz 133n. BEnb NereA 154. Gand Elorri 93s. Vill Jaink 93. Gazt MusIx 227. MAtx
Gazt 39. NEtx LBB 280.
(Dv, H). (Con guztiz). Todopoderoso. "Aita guziz ahaltsua (HeH), Père tout-puissant" Dv. v. guztiahaltsu.
Sinisten det Aita Jainko guziz altsu, Zeruaren ta lurraren Kriatzalleagan. Ub 105. Jesus Jainko guziz ahaltsua,
urrikal zakizkigu. Dh 78. Jaunak berak bere atz guztiz alsu edo poderosuagaz. Astar II 2. Guren, guren, guren,
Yainko Yaun guziz altsua. Ol Apoc 4, 8 (Ker guztiz Aaltsu; Ip ahalorotako). Bere anima Guztiz-Altsua-ri eskeñi
zion. Etxde AlosT 89. Bere otoitzaren zai ote zegon Guztiz Ahaltsua? Etxde JJ 230.
- AHALTSUPE. (Con suf. local de decl., en sing.). Ignazio ta onen lagunak gauza txit bereak bezela
gomendatzen ziozkala, bere esku-altsu-pean ipiñten zituen. 'En su diestra poderosa'. Aran SIgn 96.
ahaltsuki, altsuki. Gizona autesmen azkedun izan arren ere, erabakitzeko altsuki yardukitzen dioten eragipen
ugarietara aier-izateka ez dago. "Que contribuyen poderosamente a decidirle". Zink Crit 45.
ahaltsutasun, altsutasun (V-gip ap. Etxba Eib), altzutasun. Poder. [Jaungoikuak] kriatura guztien gainian
daukan eskubidia ta altsutasuna autortuteko. fB Ic I 128. Gozatu gaitian Aitaren altsutasunian. JJMg Egunoro
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
57