A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"Estos misteriosos seres, verdaderos genios familiares de las brujas, reciben los nombres de aidetikako (L-sar),
famerijelak (V-ger), mamarroak (G-azp)" JMB MitV 135 (ap. DRA). "Aide, aideko, aidetikako, aire, el del aire.
Numen o fuerza sobrenatural que ayuda o entorpece, según los casos, las acciones humanas" JMB OC I 17s. Cf.
AIRETIKAKO. v. aireko (2). Balinbada eritasun edo nahigabe zerbeit jendetan edo kabaletan, ez bazaio
familiari berari bururatzen, ethorriko da auzo bat: "Zer, hola zaudezte, behar da laster norapeit igitu [sic];
airetikakoa duke". EskLAlm 1897, 3 (ap. DRA).
airetsu. 1. "Venteux" Dv. 2. Airoso, garboso. v. airos. Arpegiya polita, / gorputza liraña / txikiz ez det
esaten / oñaren tamaña; / ibiltzen airetsua, / jantziyan apaña, / aren graziyak dira / ezin esan aña. Bil 61.
airetto. Dim. de aire (4). v. aireño. Hogoita bortz urthetako muthil azkar bat. [...] Baditake bizi airetto bat
bazuen, minberaskoa ere othe zen, bainan gizagaizoak etzuen bertze itzalik ez erratekorik. Zerb Bahnar 102.
airetxo. Dim. de aire (4). v. airetto. [Ulisseri] halako Luzifer-airetxo bat erantsi diote. MIH 324.
airexka. Dim. de aire (3). v. aireño. Bertze afizione bat bazuen: txirula... Ez zituen airexka batzu joiten,
bainan gauza bikain eta baliosak. Herr 12-1-1956 (ap. DRA).
airezkari. Paracaidista. Zokoan baititugu soldado airezkarien jautsteko eremuak, beldurtu gira ez othe
zauzkigun Algeretik hunarat ethorriko airetako zonbait, beren kargaren hemen pausatzerat. Larz Herr 27-4-
1961 (ap. DRA).
aireztaldi, aidestaldi (S ap. Lrq). "Aération" Lrq.
aireztatu (Urt I 404, H), airestatu (S ap. Lh), aidestatu (S ap. Lrq). Airear(se). "Afflatus, haizátua, [...]
airatua, [...] aireztátua, aireztaturikakoa" Urt I 404. "Aireztatzea (ogia), vanner le froment. [...] Aérer.
Soinekoak aireztatzea, aérer des vêtements" H. "Ventiler, aérer" Lh. "1.º aérer; 2.º prendre l'air, rester au grand
air" Lrq.
aireztatzaile, aidestazale (S ap. Lrq). "Qui aère, qui prend l'air" Lrq.
aireztatziri, aidestatziri (S ap. Lrq). "À mesure qu'on aère, etc." Lrq.
airge (Lar). 1. "Tinieblas", "tenebrosidad" Lar. Orregatikan jarri zituen / Jaun Jaungoikoak, / Eguzkiyaren
inguruetan / Laño trinkuak: / Orregatikan, umanten jiran / Airge goitsuak. Etxeg EE 1885b, 396.
2. "Tenebroso, illuna, airgea" Lar.
airis. v. ailis.
1 airos (H), airoso, airus (S ap. Lh), aidoso. 1. (Aplicado a seres vivos). Airoso, garboso, con gracia, elegante;
alegre. "D'air élégant en sa personne [...] Neskatxa airosa, fille qui a, (ou en mauvais part) se donne bonne grâce"
H.
Tr. Documentado al Norte en autores no suletinos desde principios del s. XIX, y al Sur en bersolaris y autores
populares de finales del s. XIX y principios del XX. Los autores septentrionales emplean la forma airos y los
meridionales airoso; hay aidoso en Xenpelar (junto a airoso) y Mokoroa (4). Hay airosa (fem.) en Bilintx e
Iraola. En DFrec hay un ej. de airos, septentrional.
Izan ere gorputza / dezu aproposa, / ikusi utsarekin / ematen du poza; / beste iñor ez dala / zu bezin airosa, /
erri guziyan dago / banatua boza. Bil 74. Neskatxa gazte pare gabia [...] txoriya bezin airosa. Ib. 104.
Gaineratiko erranguren gatik, banindabilan aski airos; bainan Sokorriko egitatearen orhoitzapena... ah! hura
zen pizua eta samina! Eskual 3-10-1902, 1. Guztiz da txori eder pozduna, / egokiya ta liraña, / dama gazte bat
beziñ airosa, / bera dan beziñ apaña. Iraola EEs 1913, 181. Agur, agur, Eskualdunak, / dantzari lerden, airos
kantari, / nik ezin ahantz lagunak! Ox 149s. Bazen jende hainitz (Mugerreko teatroan), gazteria handia eta
airosa. Herr 23-3-1956 (ap. DRA). Zapelatz airos eta ederra. A. Arkotxa Septentrio (Irun, 2001), 65.
(Usos predicativo y adv.). Airoso; airosamente, con gracia y donaire; ágilmente, con ligereza. Nola dire
huzartak [= 'los húsares'], zamari gainean, / Airosago agertzen, ezen ez lurrean. Hb Esk 218. Batek airos eta
alegera bezain bertzeak ilhun eta goibel zuela bekhundea. Elzb PAd 27. Hegalttoak oraino ditut laburregi; [...]
Bertzeak bezain airos ez naiteke segi / Laguneri. Elzb Po 216. Hartzen dut nere makhila, / Zer-nahi gertha
dadila. / Airos banoha harekin, / Lagun ona dut nerekin. Canc. pop. in Arb Igand 44. Begira neskatxa orren /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 569
mende.