A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"Le Touquet" itsas-irian artu ginuen airekoa eta egaldaldi labur batez iragan genuen erreka. AIr Egan 1956
(3-4), 77. Boissieu kolonela airekoz heldu da Pariserat. Herr 27-4-1961 (ap. DRA). Beldurtu gira ez othe
zauzkigun Algeretik hunarat ethorriko airetako zonbait, beren kargaren hemen pausatzerat. Larz Herr 27-4-
1961 (ap. DRA). Eta airekoan, ez omen da phitsik senditzen, treinean baino gehiago, eta gain behera, xeheki
ikus omen ditazke lur gaineko goiti behera guziak! Larz Iru 138. Goiz aldean gintuen hartu abionak, / leku
ttipian zauden ene zorionak! // Beti bortxaz igaiten naiz ni airekora, / xori hori ez baita Jainkoaren obra. Xa
Odol 229.
2. + aideko (L-sar ap. JMB At). "Genio responsable de todas las enfermedades" JMB At. "Semejante a inguma
[genio maléfico que aparece de noche en las casas] es aideko, a quien se le hace responsable de todas las
enfermedades cuyas causas naturales no se conocen" JMB MitV 419 (v. tbn. OC I 17s.). v. airetikako. Bainan
egiazko erlijioneak baduke traba handi bat gainditzeko [...]. Erran nahi dut airekoetan duten sinheste itsua.
Prop 1888, 66. Egia dena da, hamar urthe huntan ezagutzen ditugun beltzentzat bederen, heien arabera deusik
ez dela gerthatzen lur huntan, nun ez den aireko ezagun ez direnetarik heldu. Ib. 67.
airekotiar. Aeronauta. Airekotiarrak abiatzearekin lurretik altxatzen, burdin karrankari batzuen puntan,
mundua, orai Rusiari bezala, orduan Frantziari zagon, gogo-bihotzak pil-pil Ader-en denboran. Herr 27-4-1961
(ap. DRA).
aireño. 1. Dim. de aire (4). v. airetto. Gogoeta bakotxari bere lekua eratxikitzen dako, lumatik erortzera
utzi baino lehen. Labur aireño bat othe duenez bizkitartean? JE Bur 159. Goiz hartan hila, zail aireño bat bezala
bazuen oraino erbiak, egia da. Barb Sup 31. Sabelaratzearekin urdail bilakatzen denean ere, badu hertsi aireño
bat giranoiak. JE Med 65. Garbiki jauntziak dira, langileen jauntzian; halere [...] hits-aireño batekin. JE Ber 46.
Bainan Frantses ala Diegok, biek baitzuten, bakotxak bere gisan, kontrabandist aireño bat (eta airearekin pertsu
zonbait ere!) [...]. "Un petit air de contrebandier". Ardoy SFran 249.
2. Dim. de aire (3). v. airexka. Arbolaren adarraren aldazkaren / puntaren puntatik / txoriñua kantari; /
nork eman dezake / aireño bat uni. Canc. pop. in ADonostia Itzald II 17.
aireontzi, aide-ontzi. Aeroplano, avión. v. hegaontzi. Ikara gorrian gentozen. Gure aide-ontzia bira ta
bira zetorren, ez bai-zeukan zuzenean joaterik. Ta eskerrak egalaria onenetakoa zala. Anab Aprika 103.
airehor. "1.º enojadizo; 2.º asustadizo (animal) (B)" A Apend.
airehotzhiri. "Algidum, paparokhíria, airehotzhiria , airhótza" Urt II 486.
aireplano, aideplano, aireplan, aideplanu (G-azp ap. Gketx Loiola). Aeroplano, avión. "Aideplanuan ibilita
nago" Gketx Loiola. "Aizearen utsuneetan, aideplanuek zabu aundiak egiten dituzte" Ib. (s.v. utsune). "Aizeutsuneetan
aideplanuak zabu aundiak egiten omen dituzte. Ib. (s.v. aize-utsune). v. aeroplano, aireko. Galtza
hek bazoazin orai, han, airean, ezti eztia, aireplan edo tresna hetarik bat bezala. Barb Sup 46. Gainera
fotografiak, telegrafak, telefonek, beribilek, aireplanek [...]. JE Ber 50. Gauaz Anglesek harrotu gintuzten
izigarriki beren aireplanekin. StPierre 18. Zueri ere eskutitz bat bidali nizuten, itxasontzitik jetxi eta aideplanoz.
JJIrazusta NorkBB I 141.
v. tbn. Aideplano: Salav 86. Alzola Atalak 79.
aireragin. Hacer ahuyentar. "Hostem a portis auertere, [...] etsaia athetarik ihesiturik eman, [...] airatu, [...]
airarazi, [...] aireragin" Urt III 157.
aireratu, aideratu. Dirigirse al aire, levantarse al aire. Laster jaso da jorana [...]. Ta aideratuaz, txoriek
goia / atsegindu dabeen letxik, / poztu naroa. 'Y mientras va subiendo'. Gand Elorri 164.
aireratze. Desenterramiento (litm. 'acción de sacar al aire'). Hain luzaz oro harritzen zituen fresko aire
hura geroztik galduxea du, ez baita harritzeko hainbeste eskupilatze, hainbeste lurreratze eta berriz aireratze
ukan dituen gorputz gaixoarentzat. Bai, gaixo gorputza! Bizirik hainbeste ikusia zuenak, hil ondoan ere bakerik
ez. "Enterré et déterré". Ardoy SFran 268.
airetako. v. aireko.
airetikako (BN-baig; H), aidetikako (L-sar, BN-baig). Ref.: A (aidetikako); Satr VocP; JMB MitV 135 (ap.
DRA). "Airetikakoa du, il le tient du diable" H. "Familiares" A. "Airetikako, brujería, maleficio" Satr VocP.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
568