A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
iragátea" Urt I 343. "Aidetik ikusten da onduen Donostia" Elexp Berg. v. AIREAN. Tormentetan babazuza
nola airetik lurrera. EZ Man I 97. Airetik iautsten aizen ihintza. EZ Man II 18. Airetik heldu den [...] fletxa. EZ
Eliç 285. Zepelinakin aidetik eta / sumarinuak ur-pian. Tx B I 105. Bakixu gero aidetik egaiz-egin daikedanik.
Altuna 82. Ontzia poliki-poliki beeraka [...]. Oran, erri zarra [...] aidetik ez beste ez nuan ikusi. Anab Aprika
102. Zirritutatik edo airetik sartzen bait-zaie maite-miñaren gaitza. Berron Kijote 125.
b) (BN-arb ap. Gte Erd 283; H). A voleo (la pelota). "Airetik pilota hartzea, prendre la balle sans la laisser
rebondir" H. "Airetik hartu du (BN-arb)" Gte Erd 283 (junto a aidean, airera, etc., de otras zonas). Hain
dituzte oinak zalhu, hain xuxen eta zorrotz behakoa, joa hain erne, gerruntzeak hain guri eta zainhart, halako
eskuairea dute airetik --ezkerrarekin orobat--, punpe lasterretik, gainez, azpiz, itzulian, non gainditzen baitute
bethi danik hazpandar pilotariek Eskual-herrian ukan duten omena. JE Bur 28. Indarrean badabila pilota, lore,
gora, urrun, batzuetan aphalik, ximixta bezala; airetik emaiten diozkate gaitzeko zaflak [...]. Ib. 29. Airetik
zafratuaren ariaz. Ib. 30. Pilota, galerietako zureria hunkitu-eta, huna non itzultzen den xuxen-xuxena
predikariari buruz; honek airetik biltzen du. Lf Murtuts 14. Holako begi kolpea duzuela pilotaren airetik
biltzeko. JEtchep 95. Zango ta beso, buru ta begi, / belaunak eta gerriak, / zaluak eta azkarrak izan / behar tu
pilotariak. / Batzuek aintzinetik, / bota eta airetik; / bertzeak gibelariak / handiak... Mattin 59.
- AIRETIKAKO. Aéreo. "Airetikako eritasuna (terme de superstition), mal attribué au malin esprit" H. Cf.
airetikako. Bisitari-gelako hormak Gernika deseginaren airetikako argazkiz blei zeuzkana. MEIG I 256s.
- AIRE TXAR. v. AIRE GAIZTO (c). Aide txarrak, sorgiñak eta oñaztarriak ez dirala inguratzen belar
[eguzkibelar] edo lora oiek dauden etxera, esan oi da. JMB LEG 117. Ba! Sorgiñak eta aztiak, bebiltz beren
bidetan. Nik naikoa det gure ola zarraren kezka. Emakumeak uxa ditzatela aide txarrak. NEtx Antz 13s.
- AIREZ. Por el aire. Pilota dabil airez, ezin bara nihon. Hb Esk 214. Aidez dabillan egazti triste egarritua.
AB AmaE 177 (v. tbn. 57). Meatze zuloetarik lantegietara mia eta oianetik labetara egurra, erematen dituzte
airez [...]. Bi zirrika andiek ibiliazten dute sokatik dilindan paratzen dituzten burdinezko zareak eta oken
barnean mia edo egurra. FIr 134. Orma-kontretan zenbat zurgu, / eta gezi zorrotzak airez! "¡Cuántas afiladas
flechas por el aire van!". Laux AB 99. Ta bertan, dantza ta algara, / Mari-gaizto izarretara... / Ez dezu ikusten
aidez iruten / sorginkerizko izara? SMitx Aranz 22. Orduan konturatu txango ura aidez joan banintz obeto egin
izango nuala. Anab Aprika 58. Noren irrintzi gardena aidez zoli datorrena? Gand Elorri 63. Petarrialat diagü
gero / aidez nasaiki igorten / indarra eta argia; / Herriko etxetan sarrazten. "Par câble". Casve SGrazi 38.
Lehorrez, itsasoz eta airez darabilzkiten bonbatxoak. MIH 338.
Hitzak xuxen arrimatuz, / piko, soinu berdinez, / dohazila lerrozkatuz, / airez, hegal arinez. / Artzain beltxa
dago kantuz / berak hala eginez. Zby RIEV 1908, 758. Ama gaixoek nola zituzten / ondar musuak emaiten!! [...]
bethi geroztik heien gogoak / airez aurrekin dabiltza... Ox 148 (ref. a los hijos emigrados a América).
- AIRE ZABALEAN. Al aire libre. Han bederen aire zabalean, lanari borroka, iguzki gorriaren pean edo
haizearen erdian. JEtchep 60.
- AIREZ AIRE (L, BN, S ap. Lh; H; aidez aide S ap. Lh). a) Por los aires. "Airez-aire pilota egortzea, renvoyer
(loin) la balle sans qu'elle touche terre" H. "Aidez-aide (S), par les airs" Lh. Iñharak horra airez aire / Nun
doazin alde hartara. Zby RIEV 1909, 109. Lurra ez dela Iguzkiak noizbait airez-aire aurdiki ziliporta bat baizik.
JE Ber 52. Teilak airez-aire hegaldatu. Barb Sup 142. Lorietan dut gogoa; / Airez aire banoa... / Zorionez naiz
zoroa: / Nerekin dut Jainkoa! Iratz 55. Banoa, banoa ez dakit norat: / Gora airez aire mundutik harat. Ib. 69.
Gaixorik dan orduko, / egan aidez-aide / an dezu Andra-Mari / aldatua araxe. SMitx Aranz 203. Mari-Antoni
gelariak kadira aurdiki zion airez-aire, beharrik huts egin baitzuen. Lf Murtuts 5. Orriak airez aire, / ifartxo
dultzea. Balad 202. Bera balinbada, igortzen dut ba airez aire antzara ferratzerat. Larz Senper 40. Aingeruek
noizbait airez aire ekarria. "Par la voie des airs". Ardoy SFran 131. Hura oinez. Hau, airez aire. "Lui allait à
pied. Celui-ci vole". Ib. 326 (ref. al viaje en avión). Etorrieraziaz odeiren batean airez-aire. "Trayendo por el
aire". Berron Kijote 53.
v. tbn. Mde Po 21. Aidez-aide: Gazt MusIx 83.
Gizon edo emazte batek elhe tzar bat airez aire igorri duelakotz edo. JE Bur 163.
Airez aire, / hi haiz lehen, Ferdinand Aire! Zerb in Xa Odol 26.
Dena den, ezin sinhetsia izanikan ere "Santiagok" bere sabelean eta bizkarrean milako bat gizon
zeramatzan... airez aire (zinez!). "Allègrement". Ardoy SFran 153.
b) Rápidamente, velozmente; con prontitud. Eskuneko sei gizonek elgar aditu balute, lixta bat egin, airez-aire
seiak deputatu izanen ziren. Herr 12-1-1956 (ap. DRA). Aita Guimon [predeikari] barkoxtarra, bolbora bezein
bizia... bethi irakitan eta indarka ongiari buruz... Bazeraman airez-aire bere saila, [...] eta jo bethi aintzina, huts
ala kausi. Etcheb GH 1959, 313. Zonbaitek taxi batzuen gainean pausatzen zituzten beren puskak, otoaren
barnean sartu eta airez-aire joan. JEtchep 78. Batzuetan emazte edo gizon, norbait atheratzen da [ospitaletik],
xuriz jauntzia. Airez-aire iragaiten dira, barneko beroaren ondotik hozpilduak. Ib. 99.
c) Airez aire heldu zen gure Jatsuko semea eta burua gora itzuli bere herrirat, bere herriaren zerbitzatzerat.
"Notre fils de Jatsu y parvint brillamment". Ardoy SFran 45.
- AIREZKO (Urt, Dv). (Adnom.). "Aereus, airezkóa, airez egiña, airekóa, airetikákoa" Urt I 347. "Qui est d'air.
Airezko agintza, vaine promesse" Dv. Airezko esparantza batek, edo agintza bano batek. Ch III 3, 3. Pilatusek
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
566