A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AIRERA(T). a) Al aire. "Aidera bota zotsan tirua txorixai" Elexp Berg. Eta hek heiagoraz zeudela [...] eta
airerat errhautsa iraizten zutela. Lç Act 22, 23 (He, IBe airera(t); TB airean, Ol, Ker aizetara). Zazpigarren
aingeruak isur zezan bere anpolá airera. Lç Apoc 16, 17. Hala zuek ere baldin adi daitekeen hitza mihiaz
pronunzia ezpadezazue, nolatan adituren da erraiten dena? ezen airera minzazale izanen zarete. Lç 1 Cor 14, 9
(He airetan mintzo zarete ezen). Gorputza manaiu gabe erortzen da lurrera / eta hatsean arima hegaldatzen
airera. EZ Man I 45. [Gizon guztiek] gogoetak ere ilki behar dute airera / Eta bekhatu ixillek agertu jendartera.
Ib. 62. Botatzen duela betan orho eder bat airera. Gy 21. Botarik airera / izkola miñ bat luzeki, egorri bainau
ihesi. Ib. 220. Etxapleruak bota aidera / Igo dagien zerura. AB AmaE 121. Ez duzu xorieri airera beha egon
beharko, bide hortan! Barb Sup 18. Aidera, noizbait, besoak goruntza luzatuz. Gand Elorri 148. Papelak artu ta
aidera botatzen dituzte. NEtx LBB 210.
(airetara). [Oillarra] bi besoz bezala, airetara altxatzen abiatzen zela. Gy 219.
b) (Precedido de gen.). Con el aire, con el aspecto de. Areliok peintatzen ohi zituen egiten zituen imajinen
begitarte guziak maite zituen emazteen idurira eta airera. SP Phil 2 (He 2 iduriko).
c) A la ligera, sin fundamento. v. aireburuka, aireburuzka. Ez derrat ez hau airerat, / ezta ere asmu funtsgabe
bat: / baña esperientziatik hartu yakitatea. "Ceci n'est pas un conte à plaisir inventé". Gy 83. Zuhurra
denak ez luke sekulan itxureri bakharrik behatu behar, eta airerat mintzatu! Zerb IxtS 108. Ez gituk airerat nornahi
zafraka lotzen... Frogak eskuratu ondoan, aintzinat ukhatzen ari direnak ditiagu hezten. Larz Senper 24s.
Diote predikueri buruz biltzen zituela ahal zituen berri eta xehetasun guziak, ez gero 'airerat' predikutik artzeko.
"Pour ne pas ensuite prêcher 'en l'air'". Ardoy SFran 316.
d) (AN-5vill ap. Gte Erd). A voleo (la pelota). "Airera sartu da (AN-5vill), airera jo du (AN-5vill), [...] airera
hartu du (AN-5vill)" Gte Erd 283 (junto a aidean, airetik, etc., de otras zonas).
e) (Precedido de posesivo). A mi (tu, su, etc.) aire, a mi (tu, su, etc.) gusto. Oraintxe bere aidera luzatzen
zaizu [...]; ta oraintxe bihurtzen da bere aldera ta okerrekoa egiten du. "Tan pronto se extiende libremente [...]
como vuelve sobre sí misma y se contradice". MEIG IX 120s (en colab. con NEtx).
- AIRERAINO. (Levantar) al aire, hacia arriba. v. AIREAN GORA. Bi eskuez Hostia du aireraño altxatzen, /
Iesusen martirioa daroku gogoratzen. EZ Man II 48.
- AIRETAN. a) Por el aire, por los aires; en el aire. v. AIREAN.
Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales. Con el sentido de 'por el aire, por los aires', con zehar,
se encuentra sólo en un ej. de Arrese Beitia (AmaE 160 arranoak aidetan zear dabillenean).
Harrapaturen garate hekin batean hodeietan Iaunaren aitzinera airetan. Lç 1 Thess 4, 17 (He eramanak
izanen gare hekiekien batean airetan hedoien gaiñean; TB airean, Ker aidean). Amudio duena bethi da boz,
lausterka, eta airetan dabilla. "Amans volat, currit". Ch III 5, 4 (5, 6 airetan ibill bedi). Lanho guti bat, airetan
altxatu den bezain laster suntsitzen dena. Dh 199. [Miru batek] harturik atzaparretan, / Badarama gora airetan.
Gy 66. Biba, biba yende ariñak / Airetan bizi direnak! Ib. 276. Maipolis, gaphelu, makhila, gerriko, / Bozkarioz
airetan, orok ibiliko. Hb Esk 215. Arrunpeka ibiliz haizkora airetan. Ib. 36. Iguzkiak bere berotasunaz lurrei eta
itsasoei bethi khentzen diote beren gozoetarik eta gozo hekiek airetan dira. Dv Lab 73. Nahi nuena egin orduan,
ni hautan, lorietan, / Lagunetara laster goan nintzen airetan. Elzb Po 216 (en boca de un pájaro). Hegalik gabe
gora / ezin joan airetan. Zby RIEV 1908, 766. Haritz eder bat bada / gure mendietan, / zazpi adarrez dena /
zabaltzen airetan. Id. ib. 1909, 396 (tbn. en Or Eus 199s). Ala arranoak airetan egan dabillenean. AB AmaE
159. Dizipuluek ikusi zuten altxatzen zela lurretik, eta airetan joaiten zeruetarat. Lap 292 (V 133). Gudukatzeko
xuti litazke / heien haur guziak betan, / Aita zaharren irrintzin gaitzak / adiaraziz airetan! Ox 162. Ez niza ke
urdin egina tanpez? / Ez niza ibilki gora airetan? Iratz 69. Nihau otoitz egina niz... airetan nabila! Ib. 59.
Euskal-Gogoa sutan / altxatuz airetan. Ib. 133. Lurrean eta airetan bizi ziren gizon, abere eta hegaztin guziak
itho ziren. Zerb IxtS 13s. Erratza-gañetan / Akelarrera dijoaz sorgiñak aidetan. SMitx Aranz 215. Sorginak
airetan ibiltzen zirela. Zerb Azk 93.
v. tbn. Arb Igand 54. Aidetan: Gand Elorri 131.
Hala zuek ere baldinetariak bertze lengoaia batez mintzatzean ez bazarete klarki explikatzen, nola adituko
dute zer erraten duzuen? Airetan mintzo zarete ezen. He 1 Cor 14, 9 (Lç airera minzazale, TB airean mintzatuko
zarete, Dv haizeari ariko zarete mintzatzen, Ker ormeari berba egiten, IBk haizeari mintzo zaiona).
(aireetan). Zeru gaineko aireetan, / jainkoen hasarrea. Arti MaldanB 199.
Ehun errenkura da aditu herritan; / Etziren oro behar eginak airetan: / Eri guti zuenak biaiak berratzen; /
Astean aski zena, goiz guziz ethortzen; / Yakin gabez zer eman sendatzeko gaitza, / akhabatzerat utzi erien
gorphutza. Hb Esk 206 (ref. a los médicos).
(airetan gora). Humildurik eta pobreturik ikhas dezatentzat ez abiatzen fidoski airetan gora. Ch III 7, 2 (SP
ez hegaldatzen bere hegalez).
b) Rápidamente. (No todos los ejs. son seguros). Ihesari eman zen lehenik airetan. / Bainan nola gardiak
baitziren orotan, / unhatu zen ondoan, harrapatu zuten. Hb Esk 106. Kantuz goazi lerro-lerro, bihotz osoz
airetan, / Lur huntako ilundurak ahantzirik osoki. Iratz 123. Elias delako suzko karroan joan zelarik airetan,
bizkar-estalgi bat erortzerat utzi zuen. Zerb IxtS 66.
- AIRETIK (Urt; aidetik V-gip ap. Elexp Berg). a) Desde el aire; por el aire. "Transire per aerem, airetik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
565