A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"Aidean egoten naiz (G-azp, AN-gip), airean egoten naiz haren zain (AN-5vill), [...] zainek atxikitzen gaituzte
airean (BN-arb)" Gte Erd 230. Atzetzika zintzillik / zeukan joaleak, / iduki oi zituen / airean kaleak. It Fab
133. Gure emakume batzuek aztoratu edo airean ipiñi gaituzte. Lard 472. Lurraren pian sar nindaiteke, maitia,
zure ahalgez! [...] Sendimenduiak airian eta bihotzetikan dolorez... / Ene xangrinez hilerazteko sorthuia zinen
arauez! ChantP 292. Eta egin zuan irrintzi bat, eliza guztia aidean ipiñi zuana. Zab Gabon 74. Zerriyak ere
asten dira kurrinkaz etxe guztiya aidian jartzen dutela. Sor Bar 102. Ikaran nagok aidean. Elzb Po 182.
Jaidurarik ahalkegarrienek airean dadukate nere bihotza. Jnn SBi 79. Haren sendatzeak airean ezarri zuen hiri
guzia eta jendeak etzuen aski mihi Jesusen laudatzeko. Ib. 24. Hunen gaztetasunaz eztugu zeren mintza. Ezen
adin hartan airean zuen oraino izpiritua; etzuen maite Jainkoa. Ib. 75. Jaidurarik ahalkegarrienek airean
dadukate nere bihotza. Ib. 79. Gau hartan izpiritu guziak xoratuak ziren, eta buruak airean; phentsatuz zer
behar othe zen ikhusi, nehork ez zuen oherat yuateko gutiziarik. Elsb Fram 137.
(s. XX). Ene jein ona: Orren balle kontra xitiaren boztarioak naka airian. Mdg 152. Eskribi beztad zerbait,
bainago airian xakiteko ortaz. Ib. 143. Hango garbitasunaren egiteko, bi Italiano, alferrak eta jale handiak,
oihuz karrasian gau eta egun bazterrak airean zauzkatenak. StPierre 23. Mendekoste arratsez Ainhoko izkilak /
Botzik airean dauzka baserri hurbilak. Ox 25. --Denak haren ondotik gabiltza. --Ni ere heldu niz bada. Emekiemeki
horra herri guzia airean. Lf Murtuts 7. Karrika guzia badauka marrumaz aidean (L). "En vilo". A EY IV
31. Zer zaizte? Denak airean auzoko gertakariekin. Larz Senper 42. Zozokeria guti ibil zak gero enekin! Gau
osoa airean nuk, hiregatik eta askitsu badiat. Larz Iru 80. Eta azeria, bihotza airean, tiroa bezala Itorrotzeko
oihanerat itzuli zen. JEtchep 32. Eta burua airean nuen hea zer aterako zen. Hori nuen beti arrangura. Ib. 37.
Zainek edukitzen gaituztela airean. Egia ote da hori? Ez naiz medikua galde horri ihardesteko; bainan eni
iruditzen, bere buruaz segur denak mendera dezazkela zainak. Xa Odol 63.
(En las exprs. beldurrak airean, beldurrez airean). "Beldurrak aidean bizi dira (G-azp)" Gte Erd 148.
"Billurrez aidian, oso beldurtuta. Billurrez aidian egon giñan goizaldera agertu zan arte" Elexp Berg. Zer
kezkak, gauak gizonaren zai, ta noiz berri gaistoren bat izango duen beldurrak aidean daudela? AA III 377. Zer
izango dan iñork ez daki, / danak beldurrak aidian. Tx B II 93. Ezin egon gindezke beti beldurrak aidean! Lab
SuEm 191 (v. tbn. 210). Aako zarata-ots izugarri ura, gau guzian beldurrak airean euki zituana. "Que tan
suspensos y medrosos toda la noche los había tenido". Berron Kijote 226 (v. tbn. en la misma pág. beldurrak
airean euki zuana). Horretan pentsatze hutsak beldurrez airean daukala? MIH 338.
(En la expr. airean erabili, ibili 'tener en vilo'). Eta gauaz berriz, otsoen antsia izugarriak baso guzik aiek
airean zerabilzkiten. Arr GB 68. Joxek makilla bategaz, Anastasik burduntziagaz, eta umeak nabo (arbi)
buruakaz, antxe erabilli eben aidean azeria. Bilbao IpuiB 205s. Artu makilla lodi bat, ta zist eta zast, etxe
guztian ibilli eban aidian ara ta ona txarri gaixua. Ib. 167. Artzak aña indar baizun, aidean ibiltzen zizkin
danak. Karraxi ederrak izaten itun aren inguruan. Ataño TxanKan 142. Bein bijotzian leku emon ezkero,
[gurari gaistoak] gizon nai emakume guztia darabilela airian, eurak gura dabeen lekura. fB Ic II 270.
c) (aidean V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). (Echar, expulsar de un lugar, marcharse, llegar...) inmediatamente,
rápidamente. "Aidian bialdu, haizea hartzera bialdu. Tioi dirua eskatzen bajatsu aidian bialduko zaittu" Elexp
Berg. v. infra AIRE BEREAN. --Juango naiz bada. --(Xefeina eskuiko lenengo ate-aldera bultziaz) Berriz?
Emendik bai, aidian, juan biar dezula, ta orain bertan. Alz Burr 27. --Ez nazu izutuko zure arrunkakin. --Arrotu
ta aidian bigalduko zaitut. Alz Bern 77. Tira, tira, sukaldera, aguro, aidian eraman zazute nere begiyen
aurretik. Ib. 68. Aidean bigaldu det, eta ez bezaio utzi aurrera, etxian sartzen. Alz Txib 108. Ez daukagu ezer
asmatu biarrik, eta etorri zeran bidetik juan zintezke. Aidian gero. Ib. 108. Zernai egingo zuen / izan balu beta, /
aidian eraman du / Xerrai-ren meta. Tx B III 131. Aien jateko ekiñaldia! Inguruari begiratu gabe ere plateretik
abora jakiak aidian zebiltzan. Muj PAm 39. Deabru gaizto lotsagabea; / zoaz emendik aidean! Baxurko Jesus 37
(ap. DRA). Bere gogoz senar-emazteak aidean botako lituzke etxetik. Etxde JJ 105. Aidean joan bear erritik
kanpora bizirik aterako baziran. Mikeleteak lagunduta Oyartzungo bidea artu zuten. Anab Poli 121 (35 aidean
zijoala). --Egia ote da? Banoaie lasterka --erran zion Claudetek. Aidian etorri ziren, errateko moduan, Claudet,
Pontac-eta sartu ziren dendara. Izeta DirG 117. Errixkotan sartzen diranean, aidean aldameneratzen zaizkiete
emakumeak sendagai eske. Sorarrain Lili 91.
"Como modo adv. de tiempo. En un momento. Aidian eiñ dittu etxeko zeregiñak, erromerixarako asmuan"
Etxba Eib. "Aidian eiñ, etara, irabazi... [...] Aidian eittu etxeko lanak. Aidian etara dau kursua. Aidian irabazi
zotsan Retegik Galartzai" Elexp Berg.
d) (Ref. a una parte del cuerpo). Al aire, al descubierto. Erropa milla puska / egiña soñean, / Oñak erdi estali,
/ aztalak aidean. Echag 235.
e) (En exprs. temporales). Hacia, cerca de. Cf. infra (g). v. IRIAN. Egiten dute hiriaren itzulia, gauerdi
airean, karrasia samin batzuk aitaraziz. Prop 1893, 232. Aratsaldean, laurak airean. Herr 24-5-1957 (ap. DRA).
f) "Aidian juan (S), aller en l'air (c.à d. en voiture, par oppos. à: à pied)" Lh.
g) (En exprs. espaciales como zeihar airean 'hacia un lado, un poco de lado', urrun airean 'algo alejado'). Cf.
supra (e). Hiru haurrak jinak ditugu aitzinerat urrats ñimiñoka, erabearekin begiak larrituak, sorbaldez eta
buruz zeihar-airean. JE Ber 29. Ez baitzitaken Xaberriko gaztelua aski azkar etsaien urruntzeko (doi doia bake
denboran urrun airean atxikitzeko?). "Pour les tenir à distance". Ardoy SFran 46.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
562