A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
barne batetik besterat eri bat bezala airean zeramatela, haren zango dibinoek etzutelakotz lurrik hunkitu behar.
Ardoy SFran 234.
(Estar, quedar, tener...) en el aire, levantado sobre el suelo; en el aire, sin punto de apoyo. Besoak
zedutzatela / airean altxatuak. EZ Noel 75 (v. tbn. Lf Murtuts 33 bi besoak airean, NEtx LBB 231 besoak zabal
aidean). Kordegabe belauniko airean arkitzen zuten. [...] santua zeruko estasisean gelditzen zan. Cb Just 93.
Azpian zuen mandoa aitzinat zohala, bera airean gelditu zen. Lg I 316. Geratzen zaio Ostia Santua auan airean.
Itxi nai zukean aua, baña ezin zuan. AA I 430. Jaun andi onek airean bezala dauzka, Isaias Profetak dionez
"egiak, aldapak, mendiak, itsasoak, ta mundu guzi guzia iru beatzekin [...]". Ib. 348s. [Astoa] tripaz gora
jarririk, / zankoak airean, / orrontz-onotz jiraka. It Fab 63 (v. tbn. en contexto similar Gy 308 zangoak airean).
Makilla bat asko du / baldin bada loirik, / or salto, emen salto / joateko airean, / oñak zikindu gabe / batere
bidean. Ib. 169. Taula pisu altxatuak / doiean xotx batek airean dauzkanak. Gy 248 (ref. a una trampa para
ratones). Aurrera korri, / atzera korri, / beti ezpata airean. Ib. 205. Soldadu batek ikusi zuen nola airean zegoan,
ez zerurako eta ez lurrerako. Lard 200. Bertze zortzi gizon eman ziren lan berari. Eta, batzuk airean zaukatelarik
birjina saindu hura, bertzeak hari zitzaizkon haren gorputza funditu beharrez gerren mehe batzuekin. Jnn SBi
175. Geienak kaltzerpean eukezan eskuak, batek bakarrik erabilzan aidean. A BeinB 51. Euskaldunak,
itxaropenik onena legez, lauburu edo kurutze bat eroan dabe beti guda guztietara, aidean gizonen buru-gaiñetik,
danak ikusi eien ondo. Ag AL 65.
(s. XX). Bethi airean, konkolotx, emazte gaixoak ez zakien gehiago nun eta nola gorda bere burua! Barb Sup
8 (ref. a una mujer a quien el marido acarrea sobre sus hombros). Lau morrosko ederrek / Euren sorbaldakin, /
Aidian dabille kutxa / Zirkin eta zarkin. Enb 183. [Muthikoak pirripitako] gibeleko errota bi eskuez airean dauka
orai lurretik. JE Ber 46. [Balkoinak] ez dituzte baitezpada arinak, dela beren harrizko-zolaz, airean gogorki
baita ere azpitik atxikia, dela beren burdin-grilla lodiez. Ib. 78. Iduri baitu atherbe luze bat ibaiaren gainean
trebes, hegitik hegira airean jarria. [...] zurezko zubi estali bat. Ib. 44. Anka aidean dula katua geldi. Ldi UO 34.
Oin-muturra lurrean, / orpoa, berriz, airean. "Levantados los talones". Or Eus 161. Lurra dardar darabil,
airean besoak, / adar bi bekokian bailitu jaioak. "Echa al aire sus brazos". Ib. 375. Antxe eliza jaso bear zan, /
amildegi artan kako, / erdi aidean, erdi zintzilik, / aitz zankar batean zalko. SMitx Aranz 85. Bet-betan kraska
laiteke lur-axal guzia eta [...] berrehun mila zango airean! Lf Murtuts 13. Ohoinaren ondoan joaki, makila
airean, errabia bihotzean. Ib. 42. Zaldiganeko ertzaiñak emen datoz lauazka. [...] sable sendoak aidean, zirti
zarta asi dira, jentea burutik beera joten. Erkiag BatB 146s. Eta teillatu ori aidean legoke, iñungo aberik eta
ormarik eusten eztiola. Vill Jaink 7. Aidean darabilla / dardaraz arabitar ankerrak / ojuka aztamakilla. "La
lanza ya blandea". Gazt MusIx 99.
(AN-gip; aidean BN-arb). Ref.: Gte Erd 283. A voleo (la pelota). v. AIRETIK (b). "Aidean jo du (BN-arb),
[...] airen artu du (AN-gip)" Gte Erd 283. Pelota aidian artzen / frantzesaren maña, / indarraz artzen dio /
nai duan tamaña. Ud 59. Etxarrik lênik bota du, goitik; / erdikoek ezin eldu; / Allik erantzun goitik aidean; /
botean Uitzik galdu. "Ha respondido al aire devolviéndola alta". Or Eus 420.
(Echar, lanzar, poner...) por los aires. Satorrak? Bai, bai. Oiek ere badute beren abillidade ederra: lurra
aidian jartzen dute eta landariak igartu. Sor Bar 101. Bota zuan airian oñ askuan, aize aundi batek orbel igarra
airatzen duan erraztasunarekin. Bv AsL 169. Fogonerua trenatik / egin zan erori, / amalau oiñ aidian /
gutxienez ori. PE 121. Ogi errotadak (ruedos) aidean da edanontzia eskutik eskura ibilten dira. Ag Kr 48.
Aizkoran egin dute / joan dan otsaillean, / eguna ere esan daigun, / ogei ta seiean; / diru eta papera / bazabil
aidean, / gero zer pasako zan / iñork etzekian. EusJok 116. Palenkako lanean / doaiez jantzia [...] Bulkatu gabe
ez da juan / airean burnia. EusJok II 20 (167 bota zuan aidian). Ingorri asko zabaltzen dabez / Baso-erri ta
txaidian, / Asko alperrik eruan be bai / Ego-axiak aidian. Enb 36. Ta au neuk eruango naiuan burrukaraño
ainbat ariñen, eta argi ta edontzi ta pitxer ta mai ta bastar gustijak aidian ibilliko zuazan. Kk Ab I 17. Lenengo
adarkadan zaldia ta bere ganekua jasoten dau aidian. Kk Ab II 127. Artzai batek aari-eulia bezala artu idi
uztartuak eta airean bota zumartxuri baten gañeraño. Or Mi 57. Airian duaz edontzijak! / bixi dabil aiztodirdira!
[...] Danak dagoz zauriz urratu! "Como por el aire". Laux AB 95. Olio-ontzi guztiak uretara, oju-egin
zuan batean. Ta bereala lagun guztiak asi ziran olio ederra ontzi ta guzti aidean botatzen. Anab Poli 61.
[Gerratean] dinamitaz aidean bota zuten auzoa. Anab Aprika 12. Aidean makhilakada sendo batez urrutira
bidaldu. Osk Kurl 77. [Zezenak] arrapatzen zuana jo ta aidean botatzen asi zan. Salav 51. Pilota bezala airean
igortzen zuela. Ardoy SFran 233.
v. tbn. Aidean: Vill Jaink 82.
En el aire, en situación pendiente, en situación incierta. "Zure asmuak aidian dagoz ondiokan, tus proyectos
están en el aire todavía" Etxba Eib. --Orretara etorri naz ni ona, Adabaldo, ta iakin nai neuke zuk... Aidean
gelditu iakon Amandori miña, esatera eioanari azkenik emon baga. Atari-aldean norbait oleska egoan. Ag AL
45. Erdiko erraia onetara eldutean, emen emon bear dozue alkar-topekadea. Artu kontuan: amar milla pezeta
dozuez aidean. Plazako giza-aldrari arnasea bera be etxakon entzuten. Bilbao IpuiB 268s.
Platonek ez du halakorik aipatzen: Aristotelek errana gatik ez du iduri haren erakasleak airean utzi dituen,
han nunbait, ideia famatu hoik. Lf in Zait Plat XXI.
b) (AN-5vill; aidean G-azp, AN-gip). Ref.: Gte Erd 230. (Tener, estar, poner...) en vilo, intranquilo, alterado.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
561