A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Santuba airean goratuba [...] ikustearekin. Aran SIgn 83. Ikusi zuan bada airian zeguala, odei argi eder batek
inguratua. Bv AsL 153. Ikusi zuten airian zijuala txit goi, begiz galtzeraño. Ib. 169. Egan doiala aidean. AB
AmaE 280. Eguzkiak intza histen duanean / Apexa doa beti egalez airean. Elzb Po 188. Ostoak errautsarekin
haizeak airean derabiltzan bezala, firrindan, xirurikan. HU Zez 118.
(s. XX). Odei beltzak phausatü bena zer [sic] aidian / Bi debota bi debrü Xikitoren borthan. Xikito 7. Aphez
bat da heltüko egüerdi phüntin / Edo debeiatüko mila urthez aidin. Ib. 6. Pilota jo eta jo airean dabilano. JE Bur
29. --Auxen da gizona sartu zaiguna [...] bi bider kallua zanpatu dirazu. --Zertan jartzen dezu nere oñ azpiyan?
Naizu aidian joatia? Iraola 19. Ezkilak ez direa... jotzeko, xoriak airean ibiltzeko bezala? Barb Sup 139. Ilhargi
xuri denean / ametsak doaz airean. Ox 30. Aidian ezta errez ibiltzen / ego-muturrak moztuta. Tx B II 169. [Lurtxoriak]
gora ta gora aidean altxatuz joaten diralako. Inza Azalp 119. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten,
eta ene Bertoldin gaxua be eurakaz aidian eruan eben. Otx 156. Bele banintz, / joan nindaite airean. Or Eus 26.
Bidazti-begiek sarri / aidean baso ta iturri: / bertarañokoan ondarra gorri! Ldi BB 138. Izpiritu gaixtoak hartua
naiz eta airean eremana. Barb Leg 127. Landak zidar diran unian / gogai au bajuat airian. "Se me escapa el
pensamiento por el aire". Laux AB 88. Zirimolan, airean eta zirurika / Bira-bira doatzi amodio irriz. Iratz 131.
Lertxunak lerro-lerro airean doazi. / Beroaren lekurat hotzaren ihesi. Zerb Azk 101. [Gizonak] aidean bira osoa
egiten zuan. Oso ederki. Anab Poli 88. (Diru mota bat jaurtikitzen du airean, jira biraka) Aurpegia ala
gurutzea? Arti Tobera 289. Ta ontzi artan igo bear al genuan aidean? Anab Aprika 102. Gizonak airean, harat
jauzi, hunat jauzi. Oh! Oh! Oh. Ai hamar urtetan ikusi zirka! JEtchep 42. Nere irudimenak egindako amets baten
pare izanen da. [...] Aidean asmatutako gaztelu bat, orra. Vill Jaink 92. Ostikadak alperrik aidean emanarazirik.
Osk Kurl 43. Erran nioten: "Bazagon bihotz atzo elgarren aldean!... / Eta egungo hegaldatuak bi
aldetarat airean!". Xa Odol 321. Tiro bat igortzen du airean. Lf in Casve SGrazi 13. Hizkuntza ez da hor goien
bi hegalez airean dabilen izpiritu mehea. MIH 392. Hor nonbait pilatuak dauden bonbak airean barrena
bidaltzen hasten ez badira. Ib. 214. Hegaztiak, bere ehizerakoan aidean egiten duen ibil-ingurua. MEIG IX 140
(en colab. con NEtx).
v. tbn. Airean: Harb 263. O Po 52. SP Phil 59. Tt Onsa 52. Cb Eg II 32. Arch Fab 195. Gy 227. ChantP 24. Zby
RIEV 1908, 771. Ip Hil 137. Canc. pop. in Arb Igand 8. Elsb Fram 135. UNLilia 11. Urruz Urz 16. Etcham 118.
Gand Elorri 78 (66 aidean). Lasa Poem 86 (83 aidean). Berron Kijote 191. Balad 133. Aidean: msOñ 204v.
Altuna 79. Enb 81. Mde Pr 163. NEtx Antz 12. Bilbao IpuiB 233. Lek SClar 104. And AUzta 94. Casve SGrazi
122.
(Ref. a palabras, sonidos, ruidos...). Nola uhiñak baititu, aserratu denean / bazterretara banatzen
habarrotsak airean. EZ Man I 105. Ezen hitzak zer dira hitzak baizen? Airean dabiltza, bainan eztute harririk
zaurtzen. SP Imit III 46, 1 (Mst baduatzü airian; Echve aiziak eramaten ditu). Baldin bazabiltza zure
barrenaldien miratzen, eztuzu kontu handirik eginen airean dabiltzan hitzez. Ib. 28, 1 (Ch haizeak daramatzan
hitzez). Zeñü danga airian eranzünik galzen direnek. Bp I 145. Ezen zer dire gizonen solasak, baizen hitz airean
galtzen direnak. Ch III 46, 1. Baldin ez baduzue erraiten zuen hitzkuntzan endelga daiteken hitz bat, nola
endelgatuko dute zer erraiten den? ezen airean mintzatuko zarete. TB 1 Cor 14, 9 (He airetan mintzo zarete).
Eta aditu zutenean Jaun Jaungoikoaren [...] boza airean eguerdi ostean. Ur Gen 3, 8 (Dv arrastiriko haizearen
mugan). [Lehoa] airian herots egitez / Eta sobera khexatzez, / Akitzen da eta flakatzen. Arch Fab 103. Askok
itzegiten dute arintasun aundiarekin gizon onezaz. Itz bat ez dakite onen liburuetatik, airian desairez aditua
baizik. Bv AsL 201. Soiñua aidean gelditu zan, zidarrezko eskilla baten durundia legez. Ag AL 104. Hor
daudenak ikusten... jujale bortitzak! / Airean ez doatzi zahar hoien hitzak. Ox 181. Dulun-dulunka aidean berriz
/ betiko eskari bera: / "Ermitatxoa eidazu eta / nerea izango zera". SMitx Aranz 95. Atsekabezko negar-intzirak
aidean. Gand Elorri 99. Jai-bezpera [...]. Aidean, txibiriskoen zalaparta. Anab Poli 78. Airean ikusten duzue
txistu soinua dantzan. MEIG I 63.
Hacia arriba. v. AIREAN GORA. Gurútzean josirík gorazezáten airean. LE Ong 42r.
(Usos prop. y fig.). En el aire, en el ambiente. Ta andikijeen Bigiria da Sarauba. Izenak mudeetan dira.
Olgeetia ta desonestidadia bijeetan dabil airian. fB Olg 116. Beste desonestidade guztia lotsa bagarik airian
darabilee dantza atan. Ib. 67 (v. tbn. 118). Jouffroy bizi zen mende eta mundu tzar batean; Erlijionearen eta
Fedearen kontrako hainitz erakaspen zabiltzan airean. Lap 16 (V 10). Aidean ezetasun edo umedaderik baldin
balego. Anab Aprika 85. Hotelero sartzen da. Ohartzen da, zerbeit behar ez den badabilala airean, bainan ez
daki nor akusa. Larz Iru 70. Ipui-giro! Kontu zaarrak aidean! NEtx LBB 155. Ori Ameriketan etzan arritzekoa,
baiña Logroñoko aidean oso lotsagarri jo zuten Anaren jatorria. Ib. 51.
(Llevar, traer...) en volandas. "Volandas, en volandas, airean, egaldan" Lar. Khaliña bat lephoti jandarmak
thirari, / ene zaiñek ez nahi khorpitza egari / heltü nündien airin, ezinez ebili. 'Ils m'y amenèrent en l'air, car je
ne pouvais plus marcher'. Etch 182. Entierrua nai det egitia / neri bigarren klasian, / lau zapatarik eramatia /
gañera berriz aidian. Auspoa 7, 27. Non errientak, beharri batetik harturik, hitz baten errateko ere denborarik
utzi gabe, eskolaren erdira ereman baininduen airean! Elzb PAd 29. Aidean dakarre agintaria menditarrak
beren besoetan. Ag AL 106. Zelan ezekiela, Arranondoko ondartzan arkitu eieben euren burua, iñongo min
barik. Norbaitek aidean ekarri zitualakoa edo esateieben. Ag Kr 85s. Eltzen diyote bi belarriyetatik eta an
daramate aidian. Iraola 35. Alegia "Iguzkiaren Seme" bat bezala zaukaten barnean, jendeen begietarik urrun,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
560