A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Korsek Iberiarra zutela iduri, / Seinalatuz berthute, aire bisaiako, / Oinetik bururaino zituzten soineko. Hb Esk
11. Hitz horiek aire samur batekin erran ondoan. Ib. 95. Haren aire xarmantaz agrada niz bethi. ChantP 132.
Phorrokatü dü büria / heren süge handiak. / Gaitza zen haren aidia, / bena goithu Mesiak. UNLilia 14.
Ezagutzeko nuen, niri behatzen zitzaizkidan airetik beretik, maleziarik etzuten jende batzuekin nuela nere
egitekoa. Prop 1894, 237. Erreginak aise ezagutu baitzuen bere airetik, eztiki zakon erran: Madama, zu zare
hemengo etxeko-anderea. Elsb Fram 92.
(s. XX). Yoan zaizkion mutikoarekin eta etxeko airea arek ere. Or QA 45. Iruñeko egonak, alako aide bat
eman zion Izar-i; iri aundietako itxura ta nausitasuna artua zeuzkala, ematen zuan. NEtx Antz 157. Koko arek
aiñ ei eban Batista kojuaren aide berdintsua, aren errenkako ibillia ta aiñ antzerako arpegia, edozeiñek berbera
zala pentsatzeko moduan. SM Zirik 103. Aien ondoan, gure olerki auek, aide zaarregia izango dute
norbaitentzat. NEtx LBB 212. Baiña... nolako aidea du? Langillea, zuzena, umilla? Ib. 138. Aire tristea dute
hamarretik sortzik / etxean agertzeko ez izanki deusik, / omore txarra eta akidura baizik. Xa Odol 254.
v. tbn. Etcham 82. Lek SClar 110.
(Tras tema nominal nudo: adj. o, menos frec., sust.). Halako kasutan hobe da pixka bat mintzatzea, eta
zenbait umore on aire guti bat erakhustea, ezenez trunko bat bezala bethi mutu egotea. Dh 74. Zikhoitz aire bat
baitzuen. Gy 50. Abokat aire bat zuen / otso bat. Ib. 160. Elean hurri aire bat zuelakotz, baziren uste zuketenak
ez zela zen bezen buru onekoa. HU Aurp 179. Betidanik ere ahul aire izana zen; xuhail eta mehe. Ib. 132. Itxuraz
ere berak baitu jandarme aire bat. HU Zez 130. Zenbait amerikanoek badutela yudu aire bat. Elsb Fram 181.
Azken hunek ez baitzezakeen sofri nihork har zezan deus nagusi airerik haren bistan, ororen buruzagi bera nahi
zelakotz izan. Ib. 124.
(s. XX). [Ogi-koskoak] gogor aire bat badu segurki, bainan gaixoa, ez dut bertzerik emaiteko. Barb Leg 139.
Beldurtzen hasi zen ama, muthikoak ez othe zuen zozo aire bat. Ib. 145. Gogorki ederra da, nahiz bi bazterretako
etxe-lerroek baduten guretzat halako pisu-aire bat. JE Ber 77s. Erdaraz mintzo da, lele-aire batekin, bere
zereginaz iduri bailuke nardatuxea. Ib. 58. Bitxi aire bat omen zuen... eta maingua zen. Zerb Azk 17. Dorre
handi batekin badu gaztelu aire bat. Ib. 11. Ondotxo zekian baita, Teatro artako triste-aire guztia txantxetakoa
zana. Lek SClar 142. Beltz-aire bat bazuen haren larruak. JEtchep 82. [Mutiko gazteak] hiritar aire poxi bat
bazuen menturaz. Ib. 79. Segur, tarrapata aire bat bazuen lan horrek. "Ce travail paraissait quelque peu
précipité". Ardoy SFran 174. Hunen erakaspenak bazutela halako protestant aire bat. Ib. 56. [Gorputzak] fresko
aire hura geroztik galduxea du. Ib. 268. Gero, markesa aideko neskatxa aizeti batek burua berotu dezaizula.
NEtx LBB 138. Orregatik Pakotxori amandrea gertatu zitzaion ama-ordea. Bizitza guzian bere umezurtz-aidea
zeramala, amandrearen oroitzak bete izan zion amaren utsunea. Ib. 37. Ahul-aire bat segur hartzen du /
giristinoen fedeak. Mattin 62. Erranen dugu hor kausitzen dugula zaharren fedea, bere latz eta gogor airearekin.
Larre in Xa Odol 17. Integrista airea hartzen diot nik Agirreri. MIH 382. Beste batzuek [...] halako prediku
airea maizegi igertzen [omen zioten nobelari]. MEIG III 78.
v. tbn. Larz Senper 60.
(Jupiter) Lehenago zihauri deizugu / tripa xarra urraturen. (Satan) Eia, urra ezadazie / ale pergut paria, /
orai xesteren duzie / ene besuaren airia. AstLas 24. Ene espataren airiak / Sarri ai ikaratüren. Xarlem 282.
Ezagüt erazi nahi deiziet / ene ezpataren airia. 'Je veux vous faire connaître mon épée'. Ib. 349. Har itzak armak
/ Zelerat ürgülütsia, / borogatü behar dük / dozeparen airia. 'La furie des douze pairs'. Ib. 455. Ene besuaren
airia / düzü espantagarria. Abraham 304.
"Aidia, [...] cierto parecido, cierto aire. Neri beti esan doste daukatela aittan aidia. / Nik eneuke esango antza
daukazuenik baiña bai alako aide bat" Elexp Berg.
5. Donaire, gracia. "Aireikgabea, sin formas o modales para un trabajo (B)" Inza RIEV 1928, 151. v. infra
AIRE ON. Eta itzak beren lekuan, Gaztelaniaren kontra ifintze orretan Euskeraren era eder, aire edo txiste
guzia dago. Cb EBO 58. "Anka aire ederra dauko gaur berorrek, goizen bañua artu ta etxera eta arratzaldean
berriz atzera" FSeg.
6. (Hb ap. Lh), aide (V-gip, G-goi). Ref.: Lh; AEF 1955, 106; Iz ArOñ (áide); JMB At (aide). "Aireak ditu,
aireakin da (Hb), [le malade] a des vapeurs" Lh. "Reumatismo (aidea) (G-goi)" AEF 1955, 106 (tbn. en AEF
1980, 63). "Áide, áidia, (la) enfermedad" Iz ArOñ. "Áidiak jo dau" Ib. "1.º dolor reumático; 2.º parálisis. Aideak
jo do, le ha atacado la parálisis" JMB At. Cf. LzG: "Aire, por enfriamiento en una persona (Lagrán)". v. AIRE
GAIZTO, AIRE-JO. [Ur bedinkatuaren] berhutez khentzatzu erhasunak, [...] gibela dezazu etsai herrosen
entrepresa, / eta biziaren kontra den airea ere khasa. EZ Man II 60. --[Jaun mera] etxetik ateratzen ikusi dut
egun goizean makil bati bermatuz. --Jesus! Hau da berria! Atzo akulua bezain xut pasatu baita karrikan, zer
gertatu zaio bada? -- Airea sartu menturaz! Sasoin nahasi hauiekin zer nahi biltzen da. Lf Murtuts 37.
"Aide, aideko, aidetikako, aire, el del aire. Numen o fuerza sobrenatural que ayuda o entorpece, según los
casos, las acciones humanas. [...] Aide es responsable de todas las enfermedades cuyas causa naturales no se
conocen" JMB OC I 17s.
7. aide (V-gip, BN, R). Ref.: A; Elexp Berg. "Valor, resolución" A. "Aidia, [...] ánimo vital. Zuk, eztakitt,
baiña nik beintzat eztaukat aide aundi aundirik. / Oin baiño aide geixao ezpadaukat, enaiz etorriko" Elexp Berg.
Juan zan [Franzisko] bere semiak bildurik arkitzen ziran tokira, esanaz alaitasun ta aire aundi batekin:
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
558