A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
erantzuna. Lek SClar 142. Mai baten inguruan giñan zortzi bat adiskide; denok [...] Aita Santua baiño
katolikoagoak. Baiña, ala ere, euskaldun jator geran aldetik, alako azpijorrarako aidez zirikatuak. NEtx LBB
119.
Bere burua flako sentitzen dutenak asaldatzen dire ordu eta aire guzietan. SP Phil 224 (He 226 asaldatzen da
hartaz erasten duten guzian).
(Pl.). Gure orro patarrak dituk / emengo [ifernuko] ihortziriak, [...]./ Munduko gure faltek tie / hemen
altxatzen haizeak, / eta gure plazer lizunek / eu-elementen aireak. Gç 161. Gaineko kroskoa yarri zen zeru,
azpikoa lur; erdia airek bethe zuten. Hb Egia 57.
(Como primer miembro de comp.). Aire kolpe gordin bat aski baita bildotsari herioaren emateko. Dv Lab
272. Haurrek ere on baitzuketen aire-sanja poxi bat. HU Zez 71. Aire izpirik ez, eta lurretik halako bafada bat!
Uf! Barb Sup 71. Noizean bein, aide-bolarak zugaztia iñarrostean [...]. Txill Let 32.
(G, AN, L, R). Ref.: VocPir 71; A; EI 101; ContR 517; EAEL 229. Viento. Tenpestatez, igortziriz, aire oro
samurrik; [...] mundu oro iarriren da suiak arrasaturik. E 61. Zuek gidatzen tutzue / hedoi eta lainhoak, / zuek
aldaratzen aire / gure kaltetakoak. EZ Noel 157. Haize kontrakoa denean. [...] Lehen baño lehenago itzultzeko
eskerrak, / zeren darozkiguketzun eman aire lasterrak. EZ Man II 147. Espiritu Saindiaren ipar airiak akazatzen
du bekatiaren odeia eta lanoa. Tt Arima 23 (v. tbn. 22). Zer ekustra erkin zrei desiertuan? Kaña aire guziuetra
mobitan den zomait? Hual Mt 11, 7 (Lç, Dv, &c. haize). Gunian txuti izaririk manatu zion airer eta itxasoari
aplaka litiala eta segitu zen sosegu andi bat. Ib. 8, 26. Nor da kaur zoini airek eta itxasuak obedezitan baitabei?
Ib. 8, 27. Eta erabili zren airiak, eta emon zein indarrekin kalako etsiaren kontra. Ib. 7, 25.
Ambiente. Pako etzan aide artara egiten eta bereala billatu zuan beste bizibide egokiagoa. NEtx LBB 41.
Bereala aspertu zan giro artan. Mutikoaren izaera zuzenak lizunkeri aide ura ezin eraman zuan. Ib. 39.
Gazteentzat galduak dira orduko oitura ta legeak. Baiña guk oso gogoan ditugu aldi artako izaera ta aidea. Ib.
18. Badakizu gure etxeko aidea nolakoa zan. Etxetik elizara, ta Jaungoikoak aparta emakumerik gure bidean
sartu. Ib. 86.
Hutsune-aideak, mukuluen hezurgiltzetan kokatuak. "Corrientes de espacio encajadas en la osamenta de los
volúmenes". MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).
2. (Urt I 343), aide (V-gip ap. Etxba Eib). (Ref. al lugar, al espacio). Aire, atmósfera. "Ab aere, aireaz, airez,
airean, airetik, arerik, airearekiñ" Urt I 343. "La atmósfera, el éter, el espacio vacio" Etxba Eib.
Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga, aunque poco empleado fuera de los casos de declinación local (v.
infra AIREAN (a), AIRERA(T), AIRETIK (a, b), AIRETAN). Al Sur su empleo es poco frecuente hasta el s.
XX.
Ebili izan baitzarete [...] airearen bothereko prinzearen araura. Lç Eph 2, 2 (He airetako, TB aireko; Ol, Ker
aizeko nagusi). Eta ilhund zedin iguzkia eta airea putzuko khetik. Lç Apoc 9, 2 (He, TB, Dv, Ip aire; IBk ortzi,
IBe egurats). Ezen zeru, lurrak zure dire eta airea. EZ Man II 130. Eta egiozu lekhu sehiekin artean, / aire
guztia iraganik zeruaren gaiñean. Ib. 97. Iongoiko hegastinen plumez bestitzaillea, / alde batetik bertzera
pasatzeko airea. Ib. 138. Gizona sortzen da trabailluko, eta hegaztina aireko. Ax 34 (V 20; tbn. en ES 184).
Dohatsu da Kristo gure Iauna munduan sarthu zeneko eguna: orduan aingeruek bozkarioz bethe zuten airea eta
gizonez lurra. Hm 208. Xoriek nora ere hegaldatzen baitira, bethi airea aurkitzen baitute. SP Phil 96 (He 98
airea). Nola xoria joaten baita / airea ebakirikan, / eta untzia iragaten / itsasoa hautsirikan. Gç 162 (76 tbn.
airea ebaki). Airearen errejione goretan hegaldatzen diren hegastinak. Bp I 142. Ta ainbeste bider nola aire
guzian lauso edo atomo diran. Cb Eg II 126. Lore suerte guziak, usainik hoberenak oro, biltzen direla ene
ingurunetara airearen bethetzeko urrin onez. MarIl 107. Erra erazi [hire korpitza] eta gero / aizatü airiari.
Xarlem 517. Atrebi dadintzat erratera niri, airearen ume brillant, ariñari. Gy 287. Aire guzia handik xoriz
estaltzean. Hb Esk 219. Ethortzean pilota eder besoari, / frixtan egorriren da beherekoari, / airea harraraziz
ethorri bideaz, / Nonbait sarthu den arte / haustaile kolpeaz. Ib. 215. [Egilliak] lumaz jantzi zaituzte, airia
ematen dizute. Bv AsL 100. Bego ura arrainari, / Desertuak lehoinari, / Hegaztinari airea. Canc. pop. in Barb
Sup 52.
(s. XX). Itsasoak arraiaz eta aidea egaztiaz betetzeko. Inza Azalp 35. Besoa hedaturik, airea hiru aldiz
benedikatzen du kurutzearekin. Lf Murtuts 2. Tarteka, arri aundiak zeuden jarriak bide-mugak jakiteko. Aieri
eskerrak, aidea garbitzen zanean, nora jo bazekian txoperrak. Anab Aprika 96. Eriotz deiak lañotua du / portu
gaiñeko aidea. NEtx LBB 262. Aidea, izarrak utzitako argi-autsez betea zegoen. Ib. 193. Bat-batean... Soiñualaiak
urratzen du aidea. Ib. 194. Zerua garretan zegoen, airea txoriz josia. MEIG I 60.
v. tbn. Aide: Gand Elorri 33. Vill Jaink 125.
(Pl.). Atheak idukiren tu zeruak idekirik. / Gisa berean zabalik lehor eta aireak, / Ezen Iaun haren eztuke
mugarik podoreak. EZ Man I 84. Ez artilleria phezatik ilkhitzen den balak eztitu aireak hain laster, hain biziki
erditik egiten. Dh 158. Zaldi-karroza suzkoan [...] aideak-zear pasiatzen da / Mari-gaizto. SMitx Aranz 19. Eta
urak bethe zituen arrainez, eta aireak hegaztin mota guzietakoez. Zerb IxtS 8.
(Ref. al cielo). Martxoan airea gorri, goizeko elhur berri. Zerb GH 1936, 307. Berehala ortzantza
burrunbaka hasten da. Ximixtek, bat bertzearen ondotik, sutan emaiten dute, zipirti-zaparta, aire ilhuna. JEtchep
49.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
556