A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
4. Envanecer(se). Itxurapenezko jakintasun baten azpian dabiltza guztiak hanpatuak eta airatuak, eta hantik
banitatearen guajak berekin daramatza herrestatuak. ES 170.
5. (SP, Urt III 157). Ahuyentar, expulsar. "Chasser" SP. [Kontrizioneak eta Konfesioneak] kentzen eta
borratzen baitute bekhatuaren itsuskeria eta haren usain gaixtoa airatzen. SP Phil 71 (73 airatzen eta khentzen).
Hatzamaiten bazutie / ene gereinuak / zankopetan lehertuak / zutie haboruak. // Puntzela ziradienak / otoi,
begiraizie / bestela sudur hustuz / airaturen zutie. (Interpr?). AstLas 39. Pirenen bi aldetan Eskalduna sorthu, /
Berrogoi mende huntan handik ez higitu, / Aitek utzi larreak bethi zaindu ditu, / Mendiak bezin sendo deusek ez
airatu. Hb Esk 39. Handik ehun urthetan, horko [Urthubiako] semea zen / segitzaile Franzian, Carlos
bigarrenak, / Nafarroan errege aira zituenak / Egorri zuen haurra Infante zelarik [...]. Ib. 124s. [Iparragirre]
Ingalaterrara doa. / Antzokietan mundu guziko / kantaz aidatzen du loa. NEtx LBB 286. Auxe da monja aien
bizitza. Gorputz-gaitza sendatu lenen, geroxeago animakoa aidatzearren. Ortarako dituzte Gaixotegia,
Sendagai-lekua [...]. Sorarrain Lili 91
6. "Actitare, maiz gudukatzea, [...] begiratzea, [...] kontsideratzea, [...] airatzea, [...] higitzea" Urt I 116.
7. "Aspiratio" Urt II 432. "Afflatus, haizátua [...], airatua" Urt I 404.
8. (L, BN, S; Ht VocGr 378, VocS 135, Dv A, H), aidatu (L, BN, S; aidau V-gip). Ref.: Lh (airatu, aidatu);
Lrq (aidatü); Elexp Berg (aidau). Elevar(se), levantar(se) del suelo (al aire). "Lever" Ht VocGr 378 y H.
"Hausser" VocS. "Ezin airatu du harria, il n'a pu soulever la pierre" Dv. "Soulever" Lh y Lrq. "Aidau, levantar
un poco un objeto pesado. [...] Denon artian aidaukou armaixua, azpixan alfonbria jartzeko" Elexp Berg. "Aize
zurrumilluak papel pillia aidau zeban" Ib. s.v. aize. Muriska edo kabriola egiten ikasi bear du, bi gisatara
[...] Gorputza lurretik airaturik gurutzetu bear ditu aztal biak. Izt D 123. Amoriuaren indarrak airatu zuan
lurretik [santua]; bere lagun arrituak airian ikusten dute. Bv AsL 144. Aize aundi batek orbel igarra airatzen
duan erraztasunarekin. Ib. 169. Nik gerriraino nukeen urean, hek lephoradino bazuketen. Ura hanitz laster eta
bortitza zen; ene bi muthikoak aira eta ereman zetzakeen. Prop 1896, 161.
(s. XX). [Haize hegoak] erhautsa zirimolan nun nahi, guziz bideetan, airatzen duelarik. JE Bur 84. [Zaldiak]
bi zangoak airaturik igortzen zuen uztar bakotxean. Ib. 20. Kizkien arteko belhar gaixtoak ere iguzkiak eta zola
gogorretik airatu sapak horailduak dauzkate. JE Ber 18. Aro ederra ginuen. Gu abiatu orduko, iguzkiak
suntsitua zuen lurraren sapak gauaz airatu langarra. Ib. 7. Egileek beldurra dut etzakiten Olerkia zer den.
Erosoan bizitzea, ba; Zeru-alde noizean behin gogoaren airatzea. Ib. 84s. Jainkoak bere meneko daukan bihotza
mundu guziak ez dezake aira, ez harro. Leon Imit III 14, 4 (Ch eziñ altxa dezakete). Oizu! Beha gazteak ez diren
bermatzen, / Ez dutenetz pilota han harat airatzen; / Zirti! Zarta! Zer joak! Bat ez da lerratzen. / Jesus!
Etzazkotea eskuak urratzen? Ox 181. Beren orro saminez dautet ihardesten, / Iduriz oiharzunek harrokak
airatzen, / Bainan horien gatik ez naiz ikaratzen. Etcham 82. Abioneraraino lagundua naute; / aira-leku guzia
jendez baitzen bete, / han denak egon ginen, joaile ta beste, / lurretik airatzeko orenak jo arte. Xa Odol 229.
Batbatetan dügü arren / karraska gaitza entzüten, / Elhür lurtak bederatziak, / osto bezala aidatzen. 'C'est
l'avalanche qui nous emporte'. Casve SGrazi 116.
(Al cielo, etc.). Handik egun laburrik barnean hil izan da eta zerurat airatu. Prop 1876-77, 321. Piarreño,
hi, hain ona, / erradak nun dutan ama, / aira nadin haren gana [...] Hire ama duk zeruan. Ox 43. Oi ene bihotz
barneko / Jainko maite-maitea! / Noiz izanen dut bihotz / Oso oso zurea? [...] Zuri oihuz banago: / Noiz ote naiz
airatuko / Ni huntarik gorago? Iratz 109. Garrak ezeztatu nahiz bihotza dute zilatu; / Bainan gure bihotzerat gar
hek zaizkigu airatu. / Zure heriotzak, Aitzol, fruituak emanen ditu. Ib. 25.
Lanzar por los aires. Zulo onetatik atera zan arriz ta lurrezko sutokari andi bat, zeñak puskaturik aidatu
zituen zazpi gizon lanean bertan ari ziradenak. Izt C 336. Murrua sutu eta airatzeko zulo andia egiñik, bretxa
irikitzean jendea barrura botatzeko prestaturik zeukala. Ib. 348.
Desprenderse algo de una superficie. Ez da beraz harritzeko, karrakatzen direnean gure ganbera hartako
paretak eta airatu larru poxier mikroskopa batekin behatzen bazaie, larru poxi hetako zelulak agertzen balin
badira mikrobioz brokatuak. JE Med 49s (ref. a la garganta).
Elevar(se) en el aire (una voz, un clamor, un canto...). Haro bat dut aditzen / orotarik airatzen, / laborantza
baita lurretan mintzatzen! Ox 166. Oihana intzirika / entzun dut mendian... / auhena airatu da / errekaz erreka.
Iratz 27. Orroit ote zira / su-garren sorgin dantzari / nola ginauden begira? [...] Horra nun zaikun airatu /
egurraren boz pollita: / Sutik gozorik zen aitu / Kantuz eta eleketa. Ib. 80. Alaiki eta galaiki nai dizut koplatu /
orain zure aurrean pozak dezan leku. / Ez, bada, doñu zarrak beti miña aidatu. / Gaurdañoko zotinak yadanik
atertu. SMitx Aranz 33. Stella-Maris kantari-taldeko neskatill sorta batek, egundoko kanta politak aidatu
zizkiguten. Egan 1956 (5-6), 79.
Eta bere pensuak mihiaz klaratzen eta airatzen dituen bezala, halaber bertzeeen pensamenduak airearekin
batean hartzen dituela beharriaz. SP Phil 305 (He mihiaz airatzen eta kanporatzen).
"Aidáatu dau, ha levantado (el tiempo)" Iz ArOñ.
Suscitarse (una polémica, discusión...). Gogoan daukazue behar bada aldizkari batean, Euzko-Gogoan,
airatu den eztabaida hitz honezaz. MEIG VII 50.
9. + aidatu (V, G, L, BN, S). Ref.. A y Lh (aidatu). Desaparecer; huir, marcharse. "Escapar, huir" A.
"Disparaître, s'évanouir" Lh. [Egiten zaizun atsekabea eta eransten zaizun falseria] mesprezaturik airatzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
553