A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aipatzaile, aipazale (-ph- S ap. Lh y Lrq). "Qui mentionne, qui vante. Badizü aiphazale hanitx (S-saug), il y a
beaucoup de gens qui le célèbrent" Lh. "Qui mentionne" Lrq.
aipatze. Citación, mención. Goazemazu orain idazle-aipatze ortara, beste liburuek bai ta zureak ez duan
izen-aipatze ortara. "Vengamos ahora a la citación de los autores que los otros libros tienen, que en el vuestro os
faltan". Berron Kijote 21. Eta langileen izenak aipatze hutsak aski adierazten du [...]. MEIG III 127.
aipen. Herriaren zerbütxüko / egin düzü aipen franko, / ez dügü ahatzerenko / herriaren zerbütxüko. 'Vous
avez accompli bien des exploits'. Casve SGrazi 158. Aisa zen gero besteren / naba botxetan joitia; / Hantik gure
aipena zen / baten ere ez üztia. 'Nous n'avions plus qu'à agir / pour n'en laisser survivre aucun'. Ib. 162.
ahipen (G, L ap. A). "1.º conclusión. 2.º (L) aniquilamiento" A. Eta erresumako Ebanjelio hau erantzunen
da lurraren hedadura guzian [...]; eta orduan ethorriko da ahipena. Dv Mt 24, 14 (DvHtoy ahipena eta ororen
akhabantza, Lç fina, HeH ororen suntsitzea, Ur azkena, Ip ürhentzia, SalabBN akabantza, Ol amaia).
aipila. v. haripila.
aipu (-ph- L, BN, S ap. Lh; SP, Dv, H). 1. Mención. "Ezta gerlen aiphurik (EZ), il n'y a point de bruit de
guerre" SP. "Mémoire, mention. [...] Hil zarenetik laster, ez da gehiago zutaz aiphurik izanen, [...] mémoire de
vous. Ez dute hortaz aiphurik egin, ils n'ont pas fait mention de cela. Ez da gerla aiphurik baizik, il n'est bruit
que de guerre" Dv. "Aiphurik ez da halakoez, no se ha hecho mención de esa clase de gente (Darric)" DRA (v.
infra AIPU IZAN). v. aipamen.
Tr. Documentado al Norte desde Etcheberri de Ziburu, si bien son escasos los testimonios. Al Sur lo emplean
algunos autores modernos: Orixe, Lizardi, S. Mitxelena y Olabide. En DFrec hay 14 ejs., 8 de ellos
septentrionales.
Bethiereko bakea, ezta gerlen aiphurik, / Ezen karitatez daude bihotzak gurendurik. EZ Man I 133. [Herodes]
xurpail zekien hila legez, / iudu-erregez / aipu enzuteareki. O Po 61. Konpai, diotzo, hau zerda? Zer? Ikusi
dudana. Ezta deus, dio [...]. Bertzerik ezta, eta horrek aiphua ez du balio. Gy 33. Errege egiteko aiphua zenean,
/ Populuak egorri, bere izenean, / Sei ehun gizon gazte eta hainitz aphez, Inguratzeko gauza behar ziren arthez.
Hb Esk 52. Urramendiarrek errege berritzen dute urthe guziz. Errege zaharraz ez da nihoiz aiphurik. [...] Urthe
buruan oro kentzen diotzate gutien ustean, begiak itsutzen eta arthikitzen dute Serresko lurrerat (cf. infra AIPU
IZAN). Hb Egia 31. Zerbait iduri zuten bizi zireno, eta orai ez da heien aiphurik ere. Dv Imit I 3, 5. Herri
guzietan ez zen bertze aiphurik. Zby Pel 78 (Dv traduce: "on ne parlait nulle part d'autre chose").
(s. XX). Elkarren leian dituzu / korapillatuak, / nor baiño nor piztenago / ametsaren suak; / aien aipuak /
mordoka darite elkar-lotuak [Liorko ta Gazteren hitzak]. Ldi UO 46. Aren agotik entzun nai lute / langille on
aipu bana. "Pues quieren oír de sus labios el elogio de buenos trabajadores". Or Eus 78. Gauza zan, itsa; jendemordoa
/ bildu zan aipuetara; / lênik, agopez, otoitz onen bat / ba dute zeruetara. "Se reunió buen número de
gente a hacer la vela". Ib. 412. Jainkoaren populuaren ixtorioan segur toki eta aiphu berezi bat zor zaizkote
Abraham, Isaak eta Jakoberi. Zerb IxtS 24. Hala ere, Goidelarazko idazkuntzak haien oroitzapena begiratu
zuen, hau da, burdin hizkuntzaren aipu baitakar, Goidela jin-aitzin izaroan mintzatzen zenaren. Mde Pr 222.
Egia ote zen Isabelak ez zuela neskatoa maite? Sekula ez zuten elkarren artean haren aipurik izan. Mde HaurB
21s. Aipurik txurienak Jaioterriarentzako izaten ziran bezela, Euskalerriarentzat, aldiz, asma-alik beltzenak.
SMitx Aranz 152n. Ta yainko arrotzen izenik ez aipatu; eta aien aipurik zure aotik ez bedi entzun. Ol Ex 23, 13.
Geroxagoko paperetan ikusten dugu Larrungo mendiaren lehen aipua. Zerb Azk 34.
"Proposición, aipua" Lar.
"Zertaz da zuen arteko aiphua? De quoi est-il question entre vous?" Dv.
2. (G, AN, -ph- L, BN, S ap. A; Dv, H). Renombre, fama. "Renom [...]. Aiphu handitako gizona, homme de
grand renom. Aiphu txarreko gizona, homme de mauvaise réputation" Dv. "Renommée. Harren aiphua handia
da, sa renommée est grande" H. "Aiphu andiko gizona da, es hombre de mucha fama" A. "Ospe, aipu ta omen
"fama"-tzat esaten dira, entzute bezela; eztira, ordea, bat, ospe "renombre", aipu "mención", omen "gloria": erriitzak
dira" A Ardi 145. "Renommée. Aiphü handiko gizona (S), homme de grande célébrité" Lh. v. entzute,
ospe, omen, fama.
Tr. Documentado en Hiribarren, en Laphitz y en autores meridionales del s. XX (tbn. en Mirande).
Gezurtiak xoilki hertsatuak balire bere hezurrez egin hegatsekin izkiribatzerat, nik badakit Buddak aiphu guti
lukela Europan. Hb Egia 63. Haren saindutasun handiaren aiphua entzunik, jende osteak joan ziren laster haren
ganat. Lap 201 (V 89). Tolosak berak Californian eztuela, uste du Anttonek, gure erriak duen osperik, aipurik,
omenik. A Ardi 15. Gaur egunean segari aiz, Arlésko uria, ta ire larraiñean etzanik, ire aspaldiko aipua
darabillan ametsetan. Or Mi 132. Ain aipu eta omen haundia ukan zuen [liburuak], nun [...] Europa guzian
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
549