A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
guzian aipatua eta ezagutua zena. Ib. 89. Bere Seme dibinoa popüliez laidatürik, goretsirik den denboran,
gorderik egoiten da; [...] Ordian itzalian dago [Ama Birjina]; ezta aiphatürik, ezta ezagütürik. Ip Hil 163. Ikhusi
behar da: urgulutsu izan denetz, bere burua estimatuz bertzeak baino gehiago; aiphatua eta altxatua izan nahiz.
CatJauf 17. Orduko, Yesus oso ezaguna ta aipatua zan bazterretan. Ir YKBiz 193n. Nik etzindudan ezagutzen;
bañan dudik gabe zure izena aipatua da ego aldean. Izeta DirG 77. Pontuko kastor-olioa, aipatua zen
emakumien apainketarako. Ibiñ Virgil 80.
v. tbn. Zub 89. Or Mi 113.
(Acompañado de adv.). Mahomet aiphatua da mendetan. Izan ditu dizipulak, bainan [...]. Hb Egia 78.
Gudu batean bihotz guziak beretu zituen, agertuz bera hirrisku guzien erdian. Geroztik aiphatua zen urrun. Ib.
32. Ondo hartako aberezain bat, Genon otsez, aiphatua da egungo egunean Frantzia guzian. Dv Lab 243s.
Mintzatzaile eder bezala Italia guzian aiphatuak. Laph 175. Haren aitaren izena urrunean ere aipatua zen;
halakoak zirelakotz haren kuraia eta jakitatea gerlan haritzeko. Jnn SBi 51s. Be-Nafarroan, bereziki Garazin,
biziki aipatuak dire ene herrikoak, Luzaidekoak, ederrenetarik baitira. Zub 115. Anhitz aiphatuia da aurthen
Zaragoza, / guziak minzo dira herri haren kontra. Balad 224.
3. + aifatu (B ap. A). (Aux. trans. y complemento instr.). Hablar de. "Eguerdian zutaz aifatu dugu, hemos
hablado de V. al mediodía" A. Aita maitea, aipha diezadazu idiaz. Dv Lab 233. Aiphatu duzu igeltsuaz behin
baino gehiagotan. Ib. 193. Gaur aiphatuko darotzut laborantza erabiltzeko moldeaz. Ib. 13. Egun azienda
maithagarri batez aiphatuko dugu, erran nahi dut ardiaz. Ib. 267. Behiez aiphatzean. Ib. 238. Orduan
kofesorrak manatzen dio ez dezan gehiago aipha bekhatu iraganez. Laph 44. Aiphatu ere zion behin baino
gehiagotan Lur Sainduaz, Lur Saindurat juaiteko eta paganoen argitzeko zuen gutiziaz. Ib. 135. Gauza beraz
geroxago aiphatzen diote Aita Sainduari eta Kardinaler. Ib. 246. Zutaz aipatzia guti aski dut, / Bihotza zeraut
nigarrez urtzen. Bordel 64.
Preguntar por, interesarse por. Izan bedi onki eta emon bezkabei ene goraintziak nitaz aipatan dabein
guziuer. Mdg 126.
(Aux. intrans.). Referirse. Zure iduriala, nortaz niz minzatzen, / arrathoin bekaiztiaz baniz aiphatzen? /
Aphezaz? / ez, bena bai kapuxiaz; / sinhetsi nahi dut aphezak / emaile direla guziak. Arch Fab 213.
- AIPA ETA MAIPA. Mencionando sin cesar. Iduri zaite, De Gaulle jenerala pastikatua zela, gauza berak
erran eta merran, mintzaldi bera aipa eta maipa. SoEg Herr 17-11-1960 (ap. DRA).
- AIPATU ETA AIPATU. No parar de mencionar. --I ere ederrak ikusia aiz, gizagaizo ori. --Ez aipatzea obe,
neska, edo aipatu ta aipatu. Or QA 101.
- AIPATUXEAGOKO. Algo más célebre, más conocido. Eta egunean eguneko saindua aiphatuxagokoa edo
ezagutuxagokoa balinbada [...], diren guziak [...] ikhusiko dire mahain saindurat hurbiltzen. Prop 1909, 155.
- AIPATZEKE. Sin mencionar. Ixildu zen laugarrenaren izena aipatzeke. Etxde JJ 198. Ta, auzi ontan ere
ezin egon gindezke Greziako lurralde autatua eta bere filosofuak aipatzeke.Vill Jaink 40. Eta beste zenbait
ixilikako gauzatxo, aipatzeke ixilik utziko ditudanak. Berron Kijote 184. v. tbn. NEtx Antz 27.
- AIPATZEKO. Digno de ser mencionado. v. aipagarri. Banago "euskaldun fededun" delako hori aipatzeko,
aipatzekoa bait litzateke garai honetan. MEIG VIII 53.
- EZIN AIPATU. Indecible. v. EZIN AIPATUZKO. Jinko Aitaren alhaba da [...]; eta badütü gaintika
kalitate ezin aiphatü hoiek galthatzen dütien dohainak. Ip Hil 213.
- EZIN AIPATUZKO. "Ezin-aiphatuzko, qu'on ne saurai mentionner par convenance" Dv. O Jesüs, ezinago
maithagarri zirena zure ezin aiphatüzko berthütez. Ip Hil 267.
- GAIZKI AIPATU (Dv, H). Criticar, censurar. "Badakit gaizki aiphatua naizela munduan, je sais qu'on parle
mal de moi dans le monde" Dv. "Blâmer, critiquer, censurer (avec adjonction de gaitzez, gaizki)" H. Gaizki
aiphatzen baitzuten skriba Fariseoek, erraiten zutela: Hic peccatores recipit et manducat cum illis. Ax 548 (V
352). Zerbaitetan ofensatu, tristetu, gaizki aiphatu, dainatu eta bidegabeztatu nautenak gatik. SP Imit IV 9, 6.
Etzara sainduago laudatua izana gatik, ez eta gaixtoago gaizki aiphatua izana gatik. SP Imit II 6, 3 (Ch
etzaituzte gaiztoagotzen iendeek zutaz erraten dituzten gaizkiek). Guziez dire mesprezatuak, gaizki aiphatuak,
karrikako basa bezala behatuak. Dh 196. Gerthatzen zaikunean bertzez gaizki aiphatuak eta mesprezatuak
izatea. Ib. 68. Gaizki aiphatzen gaituzten phondu hartan hobenik ezpadugu ere. Ib. 68.
- GORA AIPATU. v. goraipatu.
- ON AIPATU. Alabar. Oi danez, jana on aipatu du / ikazkin Erramun Marik. "Ha alabado la comida". Or
Eus 84.
- ONEZ AIPATU. "Louer, faire l'éloge (avec additon de onez, ongi). Onez aiphaturen zaitut iende artean (Ax)"
H.
- ONGI AIPATU (-ph- H). Alabar. "Louer, faire l'éloge (avec l'addition de onez, ongi)" H. Iende prestuen eta
deboten artean ongi aiphatua izanen zara, heken alderakotzat ohore izanen duzu. Ax 295 (V 196). Batzutan
gertatzen da norbait ezagutua eztenean ongi aiphatzen dela bere omen ona gatik. SP Imit I 8, 2 (Ch prezatzen
da). Guziez nahi dire izan ongi aiphatuak eta ongi ekharriak. Dh 66.
Etim. Por disimilación, de aitatu (cf. sepa, a partir de setati, etc. de rom. se(c)ta), formado sobre aita (cf. ingl.
to father on, upon 'achacar, imputar, atribuir'). v. infra aita izan.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
548