A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Begiratuten eutsen ondo dirutxoari, etxe-saria ordaindu bear zanean, ainbarik aurkitu ezeitezan. Echta Jos 13.
Mutillak ez eukon dirubaren maitasunik [...]. Ain barik geratzen zan bakotxian [...]. Kk Ab I 109. Eta aginak
apurtu eustazan. Ordu ezketiño, ain barik nago. Or Tormes 21. Gauza asko eiten dan lez diruaz erosi, / ainbarik
daguana ezta ondo bizi. Enb 164. Aspaldiko urtiok eta urtiotan beste jantzirik eztogulako erabilli soñian eta ain
barik etsi be ezkeunkelako emen egingo. Otx 118. Buruko eliz-zapiak ipinten ziarduen bidean yoiazala, eta
ainbarik yoian andrazkoak ere, atarira eltzean, sudur-zapi zuri garbiren bat [...] ezarten eban buru-gaiñean.
Erkiag Arran 170. Agur, Zizili martzala, erloiu jabe izan, eta ain barik geratu dana. Erkiag BatB 165.
Sin hacerlo. Nor beraren eskuban itxi dau Jaungoikuak, naijen daben estaduba artutia. Nai badau ezkondu.
Nai badau ain bagarik. fB Ic III 324. Edo berak atzera yaubeari biurtuteko esan eutsun gauzarik, ainbagarik
badaukazu. Añ EL 2 133.
Aun no siendo así. Ea sabeleko seiña galduteko aleginik egin [...]: edo ain bagarik, zeure erruz galdu, edo
galduteko bidean yarri izan tzareanez. Añ EL 2 143.
haingabekotasun, ainbakotasun. Falta de ello. Opariña, barriz, txiro ixatetik dator eta txirotasuna,
ainbakotasunareanik. Otx 151.
aingaina. "Aingaiña, tanto (V-ple)" A Apend.
haingatik. "Aingatik (BN), por lo tanto, por ello" A.
aingera. v. 1 aingira.
aingeru (V, G, AN, L, BN; Urt II 90, Lar, Añ (G, AN), Lecl, Dv, H), aingeri (AN), aingiru (AN, L, B, Ae, Sal;
Dv (AN-mer), VocB), ainguru (BN, Sal, S, R; Arch VocGr, VocBN, Gèze, H (S)), aingru (Sal), angeru (V-plearr-oroz;
Lcc, Mic 5v , SP, Añ (V)), angiru (AN-egüés-erro-ilzarb), andderu (AN-larr), anguru, ingeru
(AN-ulz). Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 4; A (aingeru, ainguru, aingiru, angeru); Lh y Lrq (aingürü); Iz R 300,
ArOñ; Etxba Eib; Echaide Nav 205; Elexp Berg; Izeta BHizt2 (aingiru).
1. Ángel. "Ange. Angeru araldea, troupe d'anges" SP.
Tr. De uso general. La forma mejor documentada es aingeru. Los autores suletinos usan aingürü --Eguiateguy
(180) angürü--, y los roncaleses ainguru, forma que tbn. se encuentra en escritores bajo-navarros (Dechepare,
Sallaberry y, en alguna ocasión, Laphitz (71)). En Lazarraga y en toda la tradición vizcaína antigua hay angeru
(forma que por lo demás sólo se encuentra en Pouvreau); más adelante se documenta en Barrutia (309),
Cardaberaz (CatV 92), CatLlo (35) y CatBus (22), y, alternando con aingeru, en Urquizu, Añibarro e Iturzaeta.
Apenas hay testimonios del s. XX. Aingiru se encuentra en textos alto-navarros, baztaneses (CatB 91,
Echenique) y aezcoanos (CatAe 40), además de en algunos labortanos como Axular (de modo exclusivo) o
Etcheberri de Sara (junto a aingeru); tbn. en Harizmendi en una sóla ocasión (63), tal vez errata. En la tradición
alto-navarra, ya desde los primeros textos, aingiru compite con aingeru: la primera se encuentra en unos versos
de 1619, en Beriayn, SermAN (2r), Elizalde (47), Lizarraga de Elcano y en un viacrucis de principios del s. XIX
(FLV 1988, 148), mientras que la segunda se da en Beriayn, CatUt (14), Lizarraga de Elcano y CatUlz (25). En
textos salacencos (Samper, CatSal 41) se encuentra la forma aingru. En DFrec hay 37 ejs. de aingeru y 6 de
angeru (todos de Larrakoetxea).
Ainguruiak zuien goarda ararteko sainduiak. E 65. Io badeza dardoaz ere gorputzaren erditik / ainguruiak
bano oboro ez larrake gaizkirik. Ib. 129. Ezen kargu emanen drauela hizaz bere aingeruei, eta bere eskuetan
eramanen autela. Lç Mt 4, 6 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe aingeru, Ip aingürü, SalabBN
ainguru, Echn aingiru, Samper aingru, Hual a¸)guru; Arriand gotzon). Igor zedin Gabriel Aingerua. Lç Lc 1, 26.
Joango dira / onak nor bere kontuan; / jarriko dira / angeruakin zeruan. Lazarraga 1200r. Zeruak asko balio
deue / eta ango aingeruak (1610). TAV 3.1.21, 120. Aingiruen erregina / Orierriagan xarririk (1619). Ib. 3.1.24.
Aingeru sanduak Iaunau akonpañatzen dutenak. Ber Trat 109v (32r aingiru). Zeru gorak gehiago eztire
higituren, / ezen aingeruek dute hekin artha utziren. EZ Man I 81. Zeren berdin aingiruek iasanen zutela, min
hartzetik begiratuko zutela. Ax 135 (V 89). Leelengo partea artu zan angeru san Grabielen salutaziñorean. Cap
40. Non gurekin batean Angeru sainduek iaten eta edaten baitute. SP Imit IV 11, 5 (5, 1 aingeru).
Jaungoikoaren Aingeruak bisitatu eban Maria. CatAnz 2. Jainkoari ematen gloria, bozkarioa aingeruei,
deabruei izialdura. Gç 29. Angeru mila / gure menditik / igaro dira (N. Zubia, 1691). TAV 3.1.29. Aingürü eta
saintü orotan gañen izateko. Bp I 148. Non bide hunetaz berezi baitu abre mutuetarik, eta egin aingiruen
iduritako. ES 176 (87 aingeru). Santuren bat edo aingeruren bat. OA 50. Aingeruak dire Ispiritu huts batzuek
gorphutzik gabeak. CatLav 33 (V 25). Begira dagoz aingeru ederrak. Urqz 86 (67 angeru). Zu gardatzen eta
defendatzen zaituzten Zeruko Aingeruak. He Gudu 97. Aingürü elibat bezañ xahü haren aitzinian ebili. Mst I 19,
1. "Ez dezu perillik", esaten dio aingeruak, "Jangoikoak gordeko zaitu edozein tokitan". Mb IArg I 368. Altura
andian zegoen deabrua beste aingeruakin. Cb Eg II 6. Aingeruak etzion Birjiñari Jainkoaren izenik aitatu. Lar,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
523