A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Vergonzoso, deshonroso. "Honteux" Dv. Ala beitira plazer hurak, direnak oro, llabür, falsü, gaixto eta
ahalkeizün. Mst III 12, 4. Laxakeria ahalgaizun batez. AR 40. O gizonaren xorte tristia eta ahalgaizuna! Ib.
280. Ahalkeizun nahiz ohoragarri, egin zirenak egin ziren. MEIG VIII 33.
(Parte) pudenda. Cf. supra I (2). Eta bertzearen emazteak bere senharra atheratu nahiz hazkarragoaren
aztaparretarik, eta eskua ematen badu, eta ahalkesun diren lekuetarik lotzen bada. "Apprehenderit verenda
eius". Dv Deut 25, 11.
3. ahalkizun (Hb ap. Lh). "Timide, respectueux" Lh.
"Ahalkeizuna (BN, S), l'indigent, l'étranger, l'hôte (qui demande avec timidité)" H.
- AHALKEIZUNERAKO, AHALKEIZUNETAKO. (Precedido de gen.). Para vergüenza de. Gure
alkaizuntako diot (191). 'Digo para vergüenza nuestra'. LE-Ir. Bekhatorosen ahalgisunekotz. Jaur 108. Berak ta
nik ere yakiteke, ta nere amak, bere alkekizunerako, semeak sortu zizkidakan. Zait Sof 134.
- AHALKEIZUNEZKO. Vergonzoso. Zer fruitu atra duzu alkaizunesko gauza gaietan? (270). LE-Ir.
ahalkeizungarri (S), ahalgezungarri, alkeizungarri (A Apend), alkezungarri (AN-ulz), alkaizungarri,
alkaizongarri (Sal; ZMoso 65). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 15; Eusk 1963-64, 178; ASJU 1967, 168.
Vergonzoso, infame. "Escandaloso" A Apend. "Vergonzante" Inza (seguramente por 'vergonzoso, deshonroso').
"Ahalgezüngarria zü (Lacomb voc. ms.)" DRA. Larrasquet (21) duda de la existencia de ahalkeizungarri que da
Azkue, y lo cree error por ahalke izan-garri, voz que no incluye en su dicc. v. ahalkegarri. Itz desonestoak,
alkaizungarriak. LE Prog 110. Bekatu alkaizungarriak (187). 'Pecados vergonzosos'. LE-Ir. Bakantasunean iten
diren gauza itsusi alkaizungarriak (286). Ib.
ahalkizungarri. (Precedido de gen., uso sust.). Eta ni harra iduri, ez gizona ere, / gizon guzien
ahalkizungarri, / jendearen nardagarri (Ps 21, 7). Egunaria 19-4-1957 (ap. DRA).
ahalkeizungarriki. Vergonzosamente. Luis bategatik, zunbait ordüz, ahalkeizüngarriki prozesatzen
dütüzü, gaiza ezdeüs bategatik. Mst III 3, 2 (Ip ahalkegarriki).
ahalkeizunki, ahalgezunki (Dv), ahalgizunki (Dv A). "Honteusement" Dv, que para las dos formas cita a
Etcheberry. Nahiago izan zuen ohorezki heriotzerik dorpeena pairatu, ezenez ahalgizunki bizia begiratu
bekhatu baten bidez. Etcheberry 173.
ahalkeki, ahalgeki (Ht VocGr 371). "Honteusement" Ht VocGr.
ahalkekitsu, alkekitsu. Vergonzoso, deshonroso. Artu zuten erabakia ark zeukan setakeri nabarmen eta
alkekitsua nolabait burutik atera erazotzeko. EG 1956 (5-6), 23.
ahalkekizun. v. ahalkeizun.
ahalkekor. v. 1 ahalkor.
ahalkekortasun. v. ahalkortasun.
ahalkemendu, ahalkamendu (Dv, A). "Verguenza, confusión" A. Zoroen ahoa ahalkamenduari hurbil dago.
Dv Prov 10, 14.
ahalkepen, ahalkapen. Vergüenza. Ahalkapenezko aldare. "Aras confusionis". Dv Ier 11, 13.
ahalkeria (SP, Urt Gram 42, Ht VocGr 341, Aizk, Dv, H, A), ahalgeria. 1. Vergüenza. "Confusion, honte"
SP. "Confusión, pudor (He)" A. "Eztut ahalkeriarik lan hortan aritzeko (Darric), je ne rougis pas de m'adonner à
ce travail" Lh. v. ahalke. Iauna etzazula permeti / dudan ahalkeria (Ps 30, 1). "Non confundar". EZ Eliç 283.
Obra on hautzaz mukuru / egik beraz handia, / eztuentzat iuiamendu / hartan ahalkeria. Ib. 116. Zure gatik
ahalkeriak estali deraut begitartea. SP Phil 227. Bethe beite ahalkeriaz niri bizia eraman nahiz dabiltzanak. Gç
54. Zuretzat ahalkeria handi baten suieta behar da izan ikhustea zeiñ guti zure bizia harenaren iduriko
errendatu duzun. Ch I 25, 6. Ene bisaia ahalkeriaz estalia izatu baita. Ch III 50, 4. [Jujamendu jenerala]
baliatuko da nabarbenkiago erakhusteko bekhatorosen ahalkeria. CatLav 67 (V 42). Behiñere deus gorde gabe
[...] ahalkeria triste eta damnagarri batez. He Gudu 118. Aithortu behar izan zuten ahalkeriarekin enganioan
bizi izan zirela orduraino. Lg II 427. Aithortzen dut ahalkeriarekin, traba mendrenak baratzen nau. Mih 114.
Bere egiteko molde zuzenkontrakoaren ahalgeria nolazpait gerisatu nahiz. Birjin 74. Lotsaz edo aalkeriz artu
zuala lan onetarako artapena. Ag Lar 556.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
51