A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ahalkegabetu (SP, Dv, A), ahalkagabetu (Lar), alkegabetu (Añ (AN)), alkebagetu (Añ (AN)). Hacer(se)
desvergonzado. "Rendre ou devenir effronté" SP. "Desvergonzarse", "descararse", "desmesurarse" Lar. "Se
dépouiller de honte, de pudeur" Dv. Nola etzara beldur [zeure etsaiak] ahalke gabe dakizkitzun, eta eztena
badela erran diazazuten? Ax 449 (V 293).
ahalkegabetzar, alkegabetzar. Aum. de ahalkegabe. Bota zazue alkegabetzar ori arako urruti artako
illunbera, izan dezan an betiko negarra. Mb OtGai III 297.
ahalkegarri (AN, L, BN, S; SP, Gèze), ahalkagarri (SP, Urt I 198, Lar, Lecl, Dv, A), alkegarri (B; Añ (AN),
VocB (tachado), A), ahalgegarri (vEys (L)), ahalgagarri (Arch y Lander ap. DRA). Ref.: A; Lh; Lrq 21; Izeta
BHizt2.
1. Vergonzoso, deshonroso. "Chose pour faire honte" SP. "Vergonzoso, que da vergüenza" Lar y Añ. "Qui fait
honte" Lecl. "Honteux" Gèze. "Vergonzoso. Alkegarrie da emen gertatu dena" Izeta BHizt2. v. lotsagarri. O
gizonen itsutasun ahalkagarria. Arbill III 3, 11. Eta oraino zein itsusi, eta ahalkagarri den sort-herriko
hitzkuntzaren ez jakitea. ES 168. Ezdeus gatik altxatzen dire hauzi ahalkagarriak. Ch III 3, 3 (Leon
ahalgegarri). Gogoeta lohi eta ahalkagarriak. Ib. 20, 2. Heriotze bat hain kruela eta hain ahalkagarria. CatLav
51 (V 33). Baldiñ bisaian edo arpegian badut zenbeit miñ ahalkagarri, egiñ-ahalak egiñen ditut hartarik
sendatzeko. He Phil 220. Eta eskergabetasun ahalkagarri bat liteke, orhoitzapen huni huts-egitea. He Gudu 143.
Onenbat jenderen begi artean igaro zen Jesus, bat dabilken erarik alke-garrienean. Mb OtGai II 328. Deklaratu
zioten emazte hari bere xede ahalkagarria. Lg II 23. Ez da bada Jinkoarentzat ahalkagarri gizon herbal baten
beldurrez ihesi gatea? Mih 103. Direlakoz halakoak akadoiki püta hümiak deitzen, izen ahalkegarria dena. Egiat
276. Ahalgetzeko gauza bat othe da bizitze ahalkagarri bat uztea? Dh 210. Bekhaturik ahalkegarrienetan
hondatua. MarIl 71. Ahalkagarri ere bada laborariarentzat arbolarik ez-izatea, ezen nor-nahik erran dezake
alfer bat dela. Dv Lab 16. Ahalkegarri da, bena aithortü behar düt eztakidala. Ip Dial 112 (It lotsagarrizko
gauza da, Ur gauza lotsagarrija da, Dv ahalkatzeko gauza da). Gizona ezda abere. Horren erratea bera
ahalkagarri zaio. Hb Egia 3. Franzizko! Ahalgegarri deitzen duzu arima altxatzen duena? Laph 130. Gizonari
ahalgegarri litzakoke esku-lanik den gutienaren egitea. Prop 1885, 210. Gure mintzai ederraren orde, ez dakit
zer hizkuntza ahalkegarri gutartean hedatzen ari dutenak. Arb Igand 24. Jaidurarik ahalkegarrienek airean
dadukate nere bihotza. Jnn SBi 79. Ez da aalkegarri euskaldun letradun bat, ni bezalakoa, eta ez jakitea gutun
oien berri? FIr EEs 1927, 242. Zer gauza ahalgegarriak derazkinan hor Mayalen! JEtchep 67. Bietan harri
berean behaztopatzea ahalgegarri. Herr 7-9-1961 (ap. DRA). Ez al dakizu andinai eta zilargosea alkegarri
dirana izenez eta izanaz ere? Zait Plat 139. Badirudi lehenbizikoen apaltasuna baño bigarrenekoen harrokeria
ahalgegarriago litzakela. Osk Kurl 159. Bestea berriz, nazkagarria da, alperra, sabel alkegarria errestaka. Ibiñ
Virgil 109.
v. tbn. CatS 84. Ahalkagarri: Lander RIEV 1908, 620. Ahalgegarri: Jaur 155. HU Zez 211 (136 ahalga-).
Ahalgagarri: Lap 326s (V 149).
2. (H), ahalgegarri (VocBN). (El) que tiene de qué avergonzarse. "Honteux par sa faute" VocBN. "Honteux,
digne de honte" H. On lizateke halako eskualdun ahalkagarrien herritik igortzea. ES 169. Alfer tzar
ahalkegarria! Barb Sup 98. Nahi gintuzkete ahalgearazi [...]. Jakin dezatela ez girela ahalgetuak ez baigira
ahalgegarri. Herr 8-11-1962 (ap. DRA). Ene arrebak ez du mexi espanturik, aalgegarri baita biluak tintaturik.
Herr 11-6-1964 (ap. DRA). Eta oraino giristino zela nahi sinetsarazi! Ahalgegarria ez bestea! "N'avait-il pas
honte?". Ardoy SFran 172s.
- AHALKEGARRIKO. Vergonzoso, infamante. Nola gauazko haren lagun horietarik frangok biltzen zituzten
gauazko kurrida horietan ahalgegarriko eritasunak. Ardoy SFran 92.
- AHALKEGARRRIZKO. Vergonzoso, deshonroso. Ahalkegarrizko atseginek eta ian edaneko plazerek. SP
Phil 406. O guztion ahalkagarrizko gauza ezin sofrituzkoa! ES 168.
ahalkegarrikeria, ahalkagarrikeria (Dv, A). "Chose, objet, action honteuse" Dv. "Acto vergonzoso" A.
Gure haurtasunetik, ahalkagarrikeria batek iretsi ditu gure aiten lanak. "Confusio". Dv Ier 3, 24.
ahalkegarriki, ahalkagarriki (Dv, A), ahalgegarriki. Vergonzosamente, de manera deshonorosa. Suma
ezdeüs batengatik, zonbait ordüz ahalkegarriki prozeskan ari dira. Ip Imit III 3, 3 (SP laidozki, Mst
ahalkeizüngarriki).
Impúdicamente, de manera vergonzosa, que atenta contra el pudor. Orhoit ditezke nola [...] Galtxagorri eta
kidekoak zaieten ahalgegarriki mintzo mutiko-neskatoko behatzaileri. Lf GH 1922, 574.
ahalkegarriro, ahalkagarriro (Lar, Dv, A). "Afrentosamente" Lar. "Vergonzosamente" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
49