A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
agertzen da han [Ameriketan] euskaldun arraza, / denak gure herriko kantu eta dantza, / gaur ez da hain
euskaldun gure aunitz plaza. Xa Odol 231. Inguruko eta ez hain inguruko hizkuntzak. MIH 395.
(Con nola, zein, etc.). Tan (...) como. "Gu haiñ ungi nola hek" Urt I 68. "Ez da hain ontsa lanean hari nola
lehen" Dv. "Hain ona da nola maithagarria" Ib. (s.v. nola). "Ain antxinakoa zein bera, autant ancien que luimême"
H (s.v. zein). v. bezain.
Tr. Documentado desde Dechepare, es de uso general hasta el s. XX, en que se hace escaso: además de en
algunos textos de menores pretensiones de corrección, sólo se encuentra en Echeita, J. Etchepare, ArgiDL (165),
Barbier, Villasante, Arradoy y Berrondo. El empleo más extendido es con nola; los escritores vizcaínos lo
emplean gralmte. con zein (que tbn. usan Oihenart y Lardizabal) o zein da; Moguel lo usa con zelan, e Iturriaga,
Bilintx (135) y Berrondo con non.
Munduian ezta gauzarik hain eder ez plazentik / nola emaztia gizonaren petik buluzkorririk. E 127. Ezen ezta
deus hain desiratzekorik, nola haren irudira konforme izatea. Lç Ins D 5v. Geratu zidin bakotxik eta ain
konsuelo gutxigaz nola inork pensadu ezin leian. Lazarraga 1143v. Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi.
RS 497. Ain denbora gutian nola baita Epistola erraten dena. Ber Trat 45v. Ain presentean [...] nola obratu
zituenean. Ib. 16r. Arranoa hain erraxki nola arin illhantzak. EZ Man II 15. Hain ongi pagatu behar da bata
nola bertzea. Ax 243 (V 163). Hain aita honratuaren umea naiz nola zu. (Alsasua, 1645). FLV 2005, 318.
Zerren da dustiz aen gogorra / zein diamantezko arria. Mic 11. Gizonak egin dagiela aen majestadeen
borondatea ain bioz osoagaz zeinda angeruak zeruan. Cap (ed. 1893), 37. Esku erri et' ahurra / hain xuri, zein
elhurra. O Po 38. Hain prestik egon behar duzu pairatzera, nola boztera. SP Imit III 17, 2. Haiñ gorri nola
eskarlata. Tt Onsa 23. Siñhesten dut hain egiazki / zarela Jesus Hostian, / nola baitzare dohatsuki / Parabisuko
glorian. Gç 39. Haur hain goratü izan dela, nola bere büria beheratü baitzian berthütez. Bp II 108. Haiñ gogotik
izan behar duzu pobre nola aberats. Ch III 17, 3. Hañ gogo hunez behar dütügü irakurtü librü debotak [...] nula
goraki [...] egin izan direnak. Mst I 5, 1. Gure izkeran tropo ta figura diran guziak añ ederki datozela nola
Latiñean. Cb EBO 40. Ez da egundaino gerlaterik hasi hain sainduki nola israeldarrena. Lg I 242. Hitz horiek
hain ungi begiratzen diote bere izanei iosiak ezdiren aberatsei, nola [...] pobrei. Mih 79. Ain bána nola pábo
erreala. LE Prog 122.
(s. XIX). Bere atsakaba [...] izanarren ain sendua zelan amarena. Mg CO 65. Ezta ain erraz, zein askok uste
daben. Añ EL 1 123 (EL 2 109 zeinda). Ezta [...] meatze aiñ [...] baliotsurik nola dan guri gure jaun onak egun
oroko lanetan utzi digun meatzea. AA III 363. Ain gogoz urrinera, zein urrera. fB Ic I 52. Modu txarrian bada,
ain dago pobre zein da lauzuri ezpaleuka. Astar II 163. Jesu-Kristoren Odol preziatua [dago] hain egiazki eta
errealki nola baitago Zeruan. CatLuz 36. Zeinak hain baitire baliosak eta premiazkoak nola baitire errexak.
MarIl 19. Halere hañ maite naite / nula artzañak otsua. Etch 302. Txispa batekin amar / urteko gaztea / ain da
bortitza gaur non / gizon goiantea. It Fab 102. Bazkatzeko aiñ ona zan nola Kabretongoa. Izt C 146. Yendea
yendetik / hain da bertzelako / nola xakurtto bat / astotik baidago. Gy 22. Sodoma eta Gomorra atzen-juizioko
egunean ez dirala ain gogorkiro artuko, zein etxe edo erri hura. Lard 393 (384 ain... zein da). Ain ona da eztija
osagarritzat, zein janaritzat. Ur Dial 10s (Dv hain... nola; It bezin ona, Ip bezañ hun). Bien biotzak aiñ zeuden
elkarturik, nola beste orduz Dabid eta Jonatasenak. Bv AsL 190. Ez dala ain eder zein da luma berdea. AB
AmaE 260. Ah! Incarnacionek izan balitu besoak eta eskuak hain azkar nola baitzuen mihia abil! Elzb PAd 59.
Eginbide hori hain hertsia da nola mezaren entzutea. Arb Igand 183. Deus etzaio hain gaitzi nola
eskergabekeria. HU Aurp 157. Ain zuri egoan bere arpegia zein argizagia. Azc PB 160.
(s. XX). Ezaldago Nefarro guziuan iri kain lazorik nola kaur, ikasgiuaren gainian. Mdg 122. Ain urre euken
Mundaka zein Bermeo. Echta Jos 39. Deus ez doako hain guti [...] nola eskolaren emaitea. JE Bur 54. Urak
eztra kain andi eta eztie kainberze aragi nola azkandari Shoropshiredorrnenak. Garral EEs 1923, 83. Espainiako
errege ez zen hain dohatsu izan behin ere, nola baitzen, arrats hartan, Migel Pocodinero. Barb Sup 38.
Iturburura joatea ezta ain makur aundia nola den tarteko oietan gelditzea. Vill Jaink 32. Nehoiz etzauku hain
"jaun" agertu nola bere ametsek dutelarik bat batean bere gisa utzi. Ardoy SFran 303. Sekulan ezta zaldunik
izan / damaz aiñ-ongi serbitua / nun Lanzarote Bretañatikan / onuntz zanean bildua. Berron Kijote 145. Euskara
bat zen beretzat, eta hain euskara hangoa zein hemengoa. MEIG V 105.
(SP, Urt I 63, Lar, Añ, Dv, H). (Seguido de oración consecutiva, con non, ezen, eze, ezi, ze, o (sin conjunción)
con bait- o -(e)la). Tan (...) que. "Hain zuhur da non ezpaitu bere parerik" SP. "Tan, siguiéndose que, aiñ non,
ain zein" Lar (v. tbn. Añ). "Ain daki ederto dantzan ze edozeiñek esango leuke maisuagaz ikasi dabela (Vc)" A.
"Hain dohatsu zen, denak barkatu baitiozkate, il était si heureux, qu'il leur a tout pardonné" Lf Gram 771.
Tr. De uso general. Al Norte aparece casi exclusivamente con non (sólo encontramos ejs. con ezen en Axular,
Materre y Voltoire (185), y con ezi en Oihenart). Entre los guipuzcoanos, asimismo, non es la conj. más
empleada, aunque tbn. hallamos, con menor frecuencia, ze, ezen, eze y ezik. Los vizcaínos emplean ze, algo
menos eze y zeinda, en incluso en alguna ocasión (en BBizk) nola. Las construcciones con bait- o con -(e)la son
modernas (si exceptuamos los ejs. de dialectos pirenaicos). Cf. Gte Erd 207, donde se rechaza el empleo del suf.
-(e)la.
Non ezpaitu bere burua hain bekhatore ezagutu nahi non Redenptore prometatuaren behar den. Lç Adv ***
2r. Eskuetan eukan arpea iramo eben, ain furia andiaz eze utra pedazu asko egin zan. Lazarraga 1142r. Hain
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
487